Συμβολή στην νέα έκθεση της ΕΕ για το κράτος δικαίου

Οι πολίτες συνομιλούν απευθείας με την ΕΕ για τα σοβαρά ελλείμματα του κράτους δικαίου στην Κύπρο

Τα σοβαρά ελλείμματα στο κράτους δικαίου και την απουσία λογοδοσίας στην Κύπρο που έθρεψαν την διαφθορά έθεσαν σε διαδικτυακή συνάντηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ενεργοί πολίτες. Η συνάντηση οργανώθηκε από τον ΟΠΕΚ για ενίσχυση της δημόσιας διαβούλευσης που κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε όλα τα Κράτη Μέλη, ενθαρρύνοντας τους πολίτες να δώσουν πληροφορίες για ζητήματα που αφορούν μεταξύ άλλων, την πάταξη των σοβαρών φαινομένων διαφθοράς, την ενίσχυση της διαφάνειας και της πολυφωνίας και την αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης. Η εκδήλωση έγινε στις 30 Νοεμβρίου 2023, με φυσική παρουσία οργανώσεων και πολιτών στο Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διαδικτυακή συμμετοχή πολιτών μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας.

Εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Χριστίνα Καρακώστα, Λειτουργός της Γενικής Διεύθυνσης για τη Δικαιοσύνη, στην Μονάδα – Κράτος Δικαίου παρουσίασε τα πιο σημαντικά ζητήματα που προέκυψαν από τις μέχρι τώρα αξιολογήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ετήσια έκθεση της για την Κύπρο (εδώ ) και άκουσε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις θέσεις που ανέπτυξαν οι κυπριακές οργώσεις κατά πόσο υπήρξε πρόοδος, στασιμότητα ή και οπισθοδρόμηση. Οι απόψεις που καταγράφηκαν, λαμβάνονται υπόψιν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενόψει της νέας έκθεσης που θα κυκλοφορήσει τον Ιούλιο του 2024.

Για τον σκοπό αυτό η Επιτροπή άνοιξε δημόσια διαβούλευση έως τις 15 Ιανουαρίου 2024 ( εδώ ) και αναμένει περισσότερη ανατροφοδότηση και τεκμηρίωση από τους πολίτες της Κύπρου.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Έκθεση για το 2024 μπορείτε να επισκεφτείτε τη σχετική ιστοσελίδα.

Οι συμμετέχοντες ανέπτυξαν τις θέσεις τους, σε ελεύθερη συζήτηση με συντονιστή τον Αντιπρόεδρο του ΟΠΕΚ Έρικ Σουκιούρογλου, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος “Εμείς – Μαζί» για την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στη δημόσια ζωή και τις επικείμενες Ευρωπαϊκές Εκλογές 2024. Πήραν μέρος οι οργανώσεις: Ένωση Συντακτών Κύπρου, ΟΞΥΓΟΝΟ, «Νέο Κύμα», Cyprus Integrity Forum, «ΦΗΜΟΝΟΗ», NGO Support Center, Πρωτοβουλία «Πόθεν Έσχες», ΙΚΜΕ, ESN – Erasmus Students Network, Accept ΛΟΑΤ Κύπρου, ConnectingDOTs, AEJ Ένωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, Κύπρου Νόστος, «55+ Μαζί», Σύνδεσμος Περιπτερούχων, Cyprus Dream και άλλοι ενεργοί πολίτες.

Καταγράφηκαν μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα στα πιο καίρια ζητήματα:

Ανεξαρτησία θεσμών και Μεταρρυθμίσεις

Καμία αξιοσημείωτη πρόοδος δεν έχει επιτευχθεί σε σχέση με την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των θεσμών.

Το διοριστικό σύστημα με τις υπερεξουσίες του ΠτΔ, όπως ντε φάκτο ισχύουν από το 1963, δημιουργεί συνθήκες υποτέλειας των θεσμών.

Οι διαβουλεύσεις που αναπτύχθηκαν προεκλογικά για να υπάρξει διαχωρισμός των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα (Νομικός Σύμβουλος και Δημόσιος Κατήγορος), έχουν παραλύσει μετεκλογικά. Δεν καταγράφεται πολιτική βούληση για τέτοια ριζική τομή, ούτε από την πλευρά της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά ούτε και της νομοθετικής εξουσίας.

Ο Γενικός Εισαγγελέας διατηρεί το ανέλεγκτο των εξουσιών του, κάτι που δεν ισχύει πουθενά και σε καμία χώρα μέλος της ΕΕ. Οι σχετικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ομάδας GRECO παραμένουν ανεφάρμοστες.

Πορεία διερεύνησης υποθέσεων διαφθοράς

Το επίπεδο διερεύνησης σοβαρών υποθέσεων διαφθοράς παραμένει εξαιρετικά χαμηλό.

Η νέα Αρχή κατά της Διαφθοράς συστάθηκε χωρίς τις εξουσίες καταχώρησης ποινικών υποθέσεων στο δικαστήριο και δεν έχει αποδώσει μέχρι στιγμής έργο.

Τα ζητήματα που εγείρονται κατά καιρούς διεθνώς (“Χρυσά Διαβατήρια», Panama Papers, Pandora Papers, Cyprus Confidential, Predator κ.ά.), ενώ εξακολουθούν να στιγματίζουν την Κύπρο για συστηματική εμπλοκή σε ύποπτες συναλλαγές ξεπλύματος βρώμικου χρήματος και παράνομες ενέργειες, δεν τυγχάνουν αποτελεσματικής διερεύνησης από την Γενική Εισαγγελία.

Αποτελεσματικότητα συστήματος απονομής δικαιοσύνης

Η μετάβαση στην ψηφιακή δικαιοσύνη παρουσιάζει πρόοδο. Η εκδίκαση υποθέσεων εξακολουθεί όμως να καθυστερεί σε μεγάλο βαθμό, παρά την ενίσχυση του δυναμικού των δικαστηρίων.

Παραμένουν μεγάλα ερωτηματικά ανάμεσα στην κοινωνία κατά πόσο οι νόμοι που ψηφίζονται, εφαρμόζονται στην πράξη.

Ελάχιστη προσπάθεια γίνεται από την πλευρά της Εκτελεστικής και της Νομοθετικής Εξουσίας για επεξήγηση της νομοθεσίας και ενθάρρυνση των πολιτών για πραγμάτωση των δικαιωμάτων τους.

Επίπεδο λογοδοσίας εκλελεγμένων αξιωματούχων

Η εφαρμογή του «Πόθεν Έσχες» πάσχει στη ρίζα της και το ισχύον σύστημα είναι προσχηματικό.

Η πρωτοβουλία για ένα πραγματικό «Πόθεν Έσχες», την οποία έλαβαν διακεκριμένοι πολίτες – ο νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης και οι Παναγιωτίδης και Συρίμης, δεν αξιοποιήθηκε. Ο Χρίστος Παναγιωτίδης παρουσίασε στην εκδήλωση τη γραπτή δέσμευση όλων των υποψηφίων για την Προεδρία, περιλαμβανομένου και του εκλελεγμένου προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη, για «άμεση εφαρμογή της πρωτοβουλίας».

Καμία ενέργεια δεν έχει αναληφθεί προς αυτή την κατεύθυνση μετά την εκλογή Χριστοδουλίδη τον Φεβρουάριο 2023. Στο επίπεδο της Βουλής γίνονται διεργασίες για τη ψήφιση νέων ρυθμίσεων «Πόθεν Έσχες» χωρίς δημόσια διαβούλευση. Οργανώσεις πολιτών που ζήτησαν να προσκληθούν για να καταθέσουν τις απόψεις τους στη Βουλή, δεν έλαβαν απάντηση.

Οι Συστάσεις GRECO έχουν αγνοηθεί επί σειρά ετών, δημιουργώντας βάσιμα ερωτήματα κατά πόσο υπάρχει πραγματική βούληση σε πολιτικό επίπεδο για ουσιαστική λογοδοσία. Τα πολιτικά κόμματα αρνούνται συστηματικά την διαφάνεια γύρω από τα οικονομικά τους, ακόμα και για τα ποσά που λαμβάνουν από τον προϋπολογισμό του κράτους.

Δημόσια Διαβούλευση

Η κυπριακή πολιτεία δεν εφαρμόζει διαδικασίες ουσιαστικής δημόσιας διαβούλευσης.

Η μορφή επικοινωνίας με τους πολίτες είναι μονοδιάστατη και ελλιπής.

Απουσιάζει πραγματική διαφανής διαδικασία διαβούλευσης, σε συνθήκες συμμετοχής και διαδραστικότητας, ώστε η κοινωνία στα μεγάλα ζητήματα που επηρεάζουν τη ποιότητα ζωής, την οικονομική προοπτική της χώρας, το περιβάλλον κοκ. να εκφράσει έγκαιρα τη γνώμη της και να ληφθεί υπόψιν.

Ενεργός Κοινωνία Πολιτών

Η Κοινωνία των Πολιτών βρίσκεται κάτω από πίεση από τις δομές της εξουσίας, αντί να τυγχάνει της απαραίτητης στήριξης. Οι νέες νομοθετικές ρυθμίσεις δημιούργησαν αχρείαστο διοικητικό βάρος και οδήγησαν στην περιστολή της δράσης των ΜΚΟ, αντί να εξυπηρετήσουν τον σκοπό της διαφάνειας.

Οι συμμετέχοντες πληροφορήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι με βάση διεθνείς δείκτες, το επίπεδο λειτουργίας της Κοινωνίας των Πολιτών έχει υποβαθμιστεί από την κατηγορία «Ανοιχτό» στην κατηγορία «Περιοριστικό». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδοκά να έχει περισσότερες πληροφορίες γύρω από το ζήτημα αυτό.

Πολυφωνίας των ΜΜΕ, συντακτική ελευθερία και διερευνητική δημοσιογραφία

Η πολυφωνία των ΜΜΕ λειτουργεί σε νέα περιοριστικά πλαίσια που υποβάλλουν οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, επικαλούμενοι λόγους βιωσιμότητας και η αυτολογοκρισία των δημοσιογράφων που βρίσκονται κάτω από βιοποριστική πίεση. Η διερευνητική δημοσιογραφία υστερεί στην πράξη κάτω από την πίεση τέτοιων και άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τη συντακτική ελευθερία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγείρει ζητήματα που σχετίζονται με τον κυβερνητικό έλεγχο της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέγραψε τις θέσεις που ακούστηκαν και θα παραμείνει σε απευθείας επικοινωνία με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην Κύπρο. Προσβλέπει στη συνέχιση των επαφών και στην καταγραφή πληροφοριών με την απαραίτητη τεκμηρίωση στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης που συνεχίζεται μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου 2024.
Οι οργανώσεις των πολιτών ζήτησαν μεγαλύτερη πίεση προς την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις του κράτους δικαίου, είτε μέσω της στενής διασύνδεσης των πιο σοβαρών θεμάτων με την χρηματοδότηση της ΕΕ (Ταμείο Ανάκαμψης), είτε μέσω της συνεχούς ροής πληροφοριών και δημόσιων δραστηριοτήτων.
Οι οργανώσεις των πολιτών αναγνωρίζουν την ανάγκη κινητοποίησης των δυνάμεων τους για καταστήσουν πιο ισχυρή τη φωνή τους, απαιτώντας διαφάνεια και συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο.