East Med: Ο αγωγός «όνειρο» με τρεις υπογραφές

Με την έναρξη της νέας χρονιάς, η Κύπρος μαζί με την Ελλάδα και το Ισραήλ προχώρησαν την Πέμπτη 2/1/2020 στην υπογραφή διακρατικής συμφωνίας για τον αγωγό East Med. Η υπογραφή χαρακτηρίζεται ως μια «ιστορική» κίνηση στη γεωστρατηγική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου. Η τριμερής συμφωνία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ συνιστά το αντίβαρο στην αυθαίρετη προβολή υφαλοκρηπίδας – ΑΟΖ της Τουρκίας σε συμφωνία με τη Λιβύη, «κόβοντας» στα δύο την ανοιχτή θάλασσα. Ο αγωγός  – «όνειρο» έλαβε την πολιτική έγκριση των τριών χωρών σε επίπεδο κορυφής και με τον τρόπο αυτό προβάλλεται ως «εφικτός» και «εμπορικά βιώσιμος». Ακόμα και οι πλέον αισιόδοξοι, όμως, παραδέχονται ότι για να αποδειχθεί πόσο ρεαλιστικός είναι ο αγωγός, θα χρειαστεί ακόμα αρκετός χρόνος και σκληρή δουλειά. Τι από όσα λέγονται μετρούν και πώς επηρεάζουν το σκηνικό με την απρόβλεπτη γείτονα Τουρκία;

Ψυχολογικός πόλεμος

Τα όσα περιβάλλουν τις εξαγγελίες για τον East Med μοιάζουν να είναι μέρος ενός εντεινόμενου ψυχολογικού πολέμου. Ελλάδα και Κύπρος βρίσκουν πρόθυμη πολιτική στήριξη από τον ισραηλινό πρωθυπουργό Β. Νετανιάχου και χαράσσουν τη γραμμή ενός αγωγού συνεργασίας. Από την πλευρά της Τουρκίας, ο East Med εκλαμβάνεται ως αποκλεισμός της ιδίας και των Τουρκοκυπρίων: θέλουν να κρατήσουν την Τουρκία «μέσα στα λιμάνια της». Οι Κ. Μητσοτάκης και Ν. Αναστασιάδης δήλωσαν ρητά ότι δεν αποσκοπούν σε κάτι τέτοιο: η τριμερής συνεργασία είναι ανοιχτή για όσους ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν με βάση το διεθνές δίκαιο. Προφανώς και η Τουρκία αποκλείεται. Αν δεν επιλυθεί το Κυπριακό, αν δεν αρθούν οι παλιές και νέες διαφορές στις θάλασσες για τα όρια υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, η Τουρκία και οι Τ/κ δεν μπορούν να συμμετάσχουν. Από την άλλη, όμως, ούτε για τους υπογράφοντες, ο East Med είναι εύκολη υπόθεση. Για να ωριμάσει η κατασκευή αυτού του έργου, θα πρέπει να ξεπεραστούν τεχνικά εμπόδια για το βάθος, να βρεθούν επενδυτές για περίπου 10 δις ευρώ, να αποδειχθεί ότι είναι συμφέρουσα η διεθνής αγορά, να διασυνδεθούν κοιτάσματα από το Ισραήλ, να βρεθούν και άλλα στην Κύπρο κτλ, κτλ. Μάλιστα όλα αυτά θα εξελιχθούν μέσα σε περιβάλλον αντιπαράθεσης.

Κυριαρχικά δικαιώματα

Το ωφέλιμο στοιχείο της τριμερούς υπογραφής για την Λευκωσία και την Αθήνα,  μεταφράζεται σε επιβεβαίωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων τους στην θάλασσα. Ιδίως απέναντι στον ισχυρισμό που προβάλλει η Τουρκία ότι κατάφερε με τη διμερή συμφωνία της με την Λιβύη έχει φράξει τον διάδρομο του East Med. Στο επιχείρημα της Άγκυρας ότι τίποτε δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη συγκατάθεσή της – απόδειξη το ισχυρό ναυτικό της που πλέει σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, η Αθήνα και η Λευκωσία διαρρέουν την ύπαρξη μιας «μυστικής» συμφωνίας με το Ισραήλ για την ασφάλεια του μελλοντικού αγωγού.

Η πολιτική στήριξη του Ισραήλ δεν είναι αμελητέα. Γι’ αυτήν διαδραματίζει έντονο παρασκηνιακό ρόλο το εβραϊκό λόμπι στις ΗΠΑ. Το ισχυρό λόμπι βρίσκεται πίσω και από άλλες κινήσεις του Νετανιάχου, ο οποίος διαπνέεται από μια δική του εσωτερική ανάγκη λόγω κατηγοριών για διαφθορά, με όχημα την εξωτερική πολιτική: Ιερουσαλήμ, υψώματα Γκολάν, όξυνση με την Τουρκία. Ο «Β.Β» δίνει αγώνα επιβίωσης και οι σκληρές θέσεις του στο Μεσανατολικό τυγχάνουν της στήριξης από την κυβέρνηση Τραμπ. Αντιστρόφως, ο Τραμπ μπήκε ήδη σε προεκλογική περίοδο και θέλει σταθερά το εβραϊκό λόμπι μαζί του.

Η Αθήνα και η Λευκωσία υποστηρίζουν επίσης ότι το γεγονός της μερικής χρηματοδότησης από την ΕΕ (30 εκ. ευρώ) μιας προκαταρκτικής μελέτης βιωσιμότητας για «έργα κοινού ενδιαφέροντος» μεταξύ κρατών – μελών, συνιστά απόδειξη για την  έμπρακτη πολιτική στήριξη των Βρυξελλών. Αφήνουν δε να νοηθεί ότι ο East Med θα μπορούσε να ενταχθεί σε μελλοντικά ευρωπαϊκά κατασκευαστικά έργα, άρα θα «πριμοδοτηθούν» με μεγάλα ποσά  (δις ευρώ) για να εξασφαλίσουν μια εναλλακτική οδό ενεργειακού ανεφοδιασμού. Υπάρχουν επιχειρήματα που συνηγορούν προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν είναι τόσο ισχυρά, όσο προβάλλονται. Γιατί οι ανάγκες της ΕΕ είναι τεράστιες και οι κυβερνήσεις αναζητούν φθηνές επιλογές (ρωσικό φυσικό αέριο) για τους καταναλωτές τους. Για να είναι κανείς ειλικρινής θα πρέπει να γνωρίζει με ποιο τρόπο σκέφτεται και ενεργεί η ΕΕ. Το πρώτο πράγμα που οι Ευρωπαίοι απεύχονται, είναι να χρηματοδοτούν έργα που πυροδοτούν εντάσεις, αντί να τις κατευνάζουν. Η Λευκωσία μπορεί να μάθει περισσότερα, αν παρακολουθήσει για παράδειγμα πώς ενεργεί το Βερολίνο.

Το πολιτικό ρίσκο

Σε όλους αυτούς τους απροσμέτρητους παράγοντες για την μετατροπή του East Med, από αγωγό «όνειρο» σε πραγματικότητα, η Αθήνα και η Λευκωσία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένες για κάθε σενάριο: από την κλιμάκωση των εντάσεων και την επιβολή τετελεσμένων όπως κάνει η Τουρκία σε βάρος της Κύπρου, μέχρι και την πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου με την Ελλάδα. Οι διαμορφωτές της εξωτερικής πολιτικής στη Λευκωσία (Προεδρικό – ΥΠΕΞ) θεωρούν ότι όσα συμβαίνουν μπορεί να γίνουν μέρος ενός παζαριού με την Τουρκία στις θάλασσες που μόλις έχει αρχίσει και θα τραβήξει για πολύ. Συνεπώς είναι πεπεισμένοι ότι με την υπογραφή του East Med κάνουν άλλο ένα βήμα για να ενισχύσουν στρατηγικά τη διαπραγματευτική θέση τους, ενώ θα εξελίσσονται τα επόμενα χρόνια οι υφιστάμενοι σχεδιασμοί: γεωτρήσεις, εντοπισμός και επιβεβαίωση κοιτασμάτων, αναζήτηση επενδυτών. Μπορεί όμως, να συμβαίνει κάτι άλλο με πολύ μεγαλύτερο ρίσκο από όσο εκτιμούν. Οι εξελίξεις να βάζουν ήδη σε πορεία μετωπικής σύγκρουσης τα αντιμαχόμενα μέρη και όλοι να εμφανίζονται διατεθειμένοι να διακινδυνέψουν μέχρι τέλους: «ή όλα ή τίποτα». Αυτή η λογική δεν απωθεί καθόλου την Άγκυρα που ήδη προαναγγέλλει σεισμογραφικές έρευνες νοτίως του Καστελόριζου και της Κρήτης. Επεκτείνει την πίεση όχι μόνο σε βάρος της Κύπρου – όπου δρα ανενόχλητη – αλλά και σε θαλάσσιες περιοχές που αμφισβητούν ελληνικές ζώνες κυριαρχικής αρμοδιότητας. Η δική της διπλωματική σκακιέρα είναι πολύ μεγαλύτερη και καλύπτει μεγάλα ασταθή τετράγωνα: Λιβύη, Ιράκ, Συρία. Συνεπώς, μπορεί να κάνει επιμέρους κινήσεις απέναντι σε μεγάλους παίχτες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία. Για παράδειγμα, ανήμερα των πανηγυρικών δηλώσεων στην Αθήνα για τον East Med, ο Ερντογάν σήκωσε το τηλέφωνο και μίλησε με τον Τραμπ για την κρίση γύρω από την αμερικανική πρεσβεία στη Βαγδάτη.