Ένωση νέας γενιάς
Κατά το πρόσφατο παρελθόν, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση τραβούσε το αυτί των «ατίθασων νοτίων», επιβάλλοντας σκληρές πολιτικές λιτότητας, πολλοί εκτιμούσαν χαιρέκακα, ότι το μεγαλύτερο συνομοσπονδιακό πείραμα στον πλανήτη, δεν θα πάει μακριά. Στην τελευταία Σύνοδο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πήρε την ιστορική απόφαση να προχωρήσει σε κοινό δανεισμό, με σκοπό την ενίσχυση των οικονομιών, που έχουν πληγεί από τον Covid-19. Βεβαίως η απόφαση για τη δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης (Next Generation EU), δεν ήταν εύκολη υπόθεση, ούτε λήφθηκε χωρίς εντάσεις και διαφωνίες. Οδηγηθήκαμε σε συμφωνία μετά από εντατικές διαβουλεύσεις τεσσάρων ημερών. Η ένωση που κτίστηκε μέσα από την λογική της συνεργασίας και των συγκλίσεων, για ακόμα μια φορά φαίνεται να βρίσκει τον τρόπο να χαράσσει πορεία με τη μέγιστη δυνατή συναίνεση.
Αναμφίβολα, η βαρυσήμαντη παρακαταθήκη της εν λόγω συμφωνίας, δεν είναι άλλη από τον συλλογικό δανεισμό των Κρατών-Μελών (ΚΜ). Πέραν της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ, επιστρατεύεται τώρα και κοινή δημοσιονομική πολιτική. Οι πόροι από έναν συλλογικό και χαμηλότοκο δανεισμό, έναντι της επιμέρους ακριβής και δύσκολης αναζήτησης κεφαλαίων από τα ΚΜ, δημιουργούν ισχυρό προηγούμενο όσον αφορά την αντιμετώπιση απρόσμενων κρίσεων στο μέλλον. Κάθε μια τέτοια απόφαση δείχνει εν πολλοίς την πορεία που αναμένεται να ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση. «Δεν στηρίζουμε απλώς την ανάκαμψη, αλλά επενδύουμε στο κοινό μας μέλλον», δήλωσε μετά το πέρας της Συνόδου η πρόεδρος της Κομισιόν, κ. Von der Leyen. Αυτό και μόνο, ήταν αρκετό για να αντιληφθούμε ότι δεν πρόκειται απλώς για μια απόφαση οικονομικής σημασίας, αλλά για μια καθόλα πολιτική απόφαση, με χροιά πολιτικής ενοποίησης.
Ας δούμε όμως λίγο τα μεγέθη και τις βασικές παραμέτρους της απόφασης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκμεταλλευόμενη την ισχυρή πιστοληπτική της αξιολόγηση, θα δανειστεί από τις κεφαλαιαγορές 750 δισ. Τα κεφάλαια θα κατανεμηθούν μέσα από εφτά διαφορετικά προγράμματα, με το μεγαλύτερο μέρος να χορηγείται από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – RRF (€672,5 δισ.) αλλά και το React-EU (€47,5 δισ.) . Ποσό 360 δισ.εξ αυτών, θα δοθούν ως δάνεια στα ΚΜ, ενώ 390 δισ. θα αποτελέσουν καθαρές επιχορηγήσεις. Κάθε κράτος είναι υποχρεωμένο να ετοιμάσει ένα τριετές πλάνο εθνικής ανάκαμψης ακολουθώντας τις ειδικές συστάσεις για τα δεδομένα της χώρας του, το οποίο θα περιλαμβάνει πολιτικές ανάκαμψης που να συμβάλλουν στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Όλα αυτά υπό την αίρεση της έγκρισης του Συμβουλίου με ειδική πλειοψηφία και δεδομένου ότι δεν θα υπάρχουν παραβιάσεις των Συνθηκών της Ένωσης (ιδίως το άρθρου 2 της ΣΕΕ).
Αξίζει να αναφερθεί ότι σε σχέση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής για το Next Generation EU, το Συμβούλιο έχει προβεί σε μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές που αφορούν στην κατανομή των χρημάτων του ταμείου. Για το 70% των κεφαλαίων που θα δοθούν την περίοδο 2021-22, ως κριτήρια κατανομής προς τα ΚΜ, παραμένουν: Το ποσοστό ανεργίας την περίοδο 2015-19, το μέγεθος του πληθυσμού του κάθε κράτους και η μείωση του ΑΕΠ (per capita) κατά το 2019. Για το υπόλοιπο 30% όμως, που δεσμεύεται για το 2023, τα κριτήρια έχουν διαφοροποιηθεί. Η ανεργία κατά την περίοδο 2015-19 αντικαταστάθηκε από την απώλεια του πραγματικού σωρευτικού ΑΕΠ για το 2020-21. Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Bruegel, ενώ η πρώτη δέσμη κριτηρίων ευνοεί τα οικονομικά ασθενέστερα κράτη, η νέα δέσμη ευνοεί τις μεγαλύτερες χώρες ή όσες έχουν πληγεί περισσότερο από τον Covid-19. Αυτή η αλλαγή είχε ως αποτέλεσμα χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Κροατία που ανέμεναν επιδοτήσεις γύρω στο 15% του ΑΕΠ τους, να απορροφήσουν τελικά 6,52 δισ., 3,41 δισ. και 2,26 δισ. αντίστοιχα λιγότερα. Συνεπώς αναμένονται αποκλίσεις από τις αρχικές εκτιμήσεις των ηγετών. Η Κύπρος από το 1,5 δισ. που αρχικά υπολόγιζε, φαίνεται να πέφτει κοντά στο 1 δισ. Αντίθετα, παρά τη συνολική μείωση των κεφαλαίων του ταμείου RRFαπό 443 σε 384 δισ., η Γερμανία κι η Γαλλία είχαν καθαρή αύξηση 13,4 δισ. και 7,4 δισ. αντίστοιχα, ενώ η Ιταλία είχε ευνοηθεί κατά 5 δισ.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι οι αλλαγές της τελευταίας στιγμής, ευνόησαν και πάλι τις ισχυρές χώρες. Εντούτοις, η καταρχήν συμφωνία δείχνει έναν ισορροπημένο συμβιβασμό ανάμεσα σε 27 κράτη που συχνά κουβαλούν εκ διαμέτρου αντίθετες προτεραιότητες, μα η ανάγκη σύγκλισης προς το κοινό μέλλον των επόμενων γενιών, σχεδόν πάντοτε υπερνικά. Άλλωστε συμβιβασμός είναι η στάθμιση διαφόρων αποκλινουσών παραμέτρων ώστε όλοι κάτι να δώσουν κι όλοι κάτι να πάρουν, αθροίζοντας στην τελική το συλλογικό όφελος.
Ο Πάνος Λοϊζου Παρράς είναι οικονομολόγος
