Η Κύπρος στην ζώνη των εντάσεων
Με αιχμές για την απουσία επίλυσης στο Κυπριακό και την κλιμακούμενη ένταση που προκαλούν τα ζητήματα του φυσικού αερίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έδωσε την Πέμπτη (9/1) στα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας την εξαμηνιαία έκθεσή του για την ανανέωση της θητείας της ειρηνευτικής δύναμης (UNFICYP).
Η αξιολόγησή του για την ανεξέλεγκτη κατάσταση που τείνει να δημιουργηθεί στην ανατολική Μεσόγειο είναι πολύ σαφής και ακριβώς αντίθετη από όσους θεωρούν ότι στο νησί επικρατεί η «συνήθης κατάσταση πραγμάτων». Ο Γκουτέρες όμως, στην έκθεσή του γίνεται πολύ ξεκάθαρος για όσα τεκταίνονται, εκφράζοντας την εκτίμηση ότι αν δεν επανδρομολογηθούν διαδικασίες για κατάληξη σε συνολική επίλυση, «οι εντάσεις στην περιοχή που παρουσιάζουν έντονη αύξηση, ελάχιστες προοπτικές έχουν να κοπάσουν».
Ο Γενικός Γραμματέας δεν δείχνει καμία διάθεση να κρίνει ποιος και γιατί ευθύνεται για την επικίνδυνη τροπή. Βρίσκει όμως ευκαιρία να υπενθυμίσει ότι «η UNFICYP και οι καλές του υπηρεσίες θα συνεχίσουν να είναι διαθέσιμες για να υποστηρίξουν τις πλευρές σε μια πορεία προς μια βιώσιμη ειρήνη». Υπονοεί, βέβαια, με την γνωστή διπλωματική γλώσσα του ΟΗΕ ότι σε περίπτωση που οι δύο πλευρές στην Κύπρο δεν επιβεβαιώσουν τη θέλησή τους να προχωρήσουν, σε κάποια στιγμή και ο ίδιος ο Γκουτέρες θα αναστείλει τις καλές του υπηρεσίες και η UNFICYP θα αποχωρήσει ή θα αλλάξει μορφή. Και για τα δύο αυτά σενάρια, έχουν πολύ καλή γνώση, τόσο η κυπριακή κυβέρνηση όσο και η ελληνική.
Η οπτική που έχει ο ΟΗΕ στο Κυπριακό, όμως, δεν βρίσκει σύμφωνους τους διαμορφωτές πολιτικής στην Κύπρο. Ο επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης είναι ο πιο στενός συνεργάτης του Κυπρίου προέδρου Ν. Αναστασιάδη. Εδώ και 3 χρόνια, πρώτα ως Κυβερνητικός Εκπρόσωπος και ακολούθως ως Υπουργός Εξωτερικών ενεργεί ως το alter ego του Ν. Αναστασιάδη για όσα πραγματικά συμβαίνουν στο Κυπριακό. Με το πρόβλημα να βρίσκεται σε απόλυτο αδιέξοδο για 3 χρόνια, ο Ν. Χριστοδουλίδης ανέλαβε να προωθήσει τις τριμερείς συνεργασίες με τις γειτονικές χώρες και υποστηρίζει ότι η Κύπρος, μέσα από αυτές, έχει καταφέρει να αναδειχθεί ως «παράγοντας σταθερότητας» στην ευρύτερη περιοχή απέναντι σε μια ταραχοποιό Τουρκία και τον απρόβλεπτο Ερντογάν.
Στην ανάγνωση που κάνει ο ΟΗΕ, όμως, δεν υπάρχει σταθερότητα και βιώσιμο στάτους κβο, χωρίς την επίλυση του Κυπριακού. Αν δεν είχε προσωπικό ενδιαφέρον και έντονη ανησυχία ο ίδιος ο Αντόνιο Γκουτέρες, δεν θα συγκαλούσε τον περασμένο Νοέμβριο στο Βερολίνο τριμερή συνάντηση με τον Ν. Αναστασιάδη και τον Μ. Ακιντζί για να δώσει κάποια ελπίδα για να μπει ξανά η προσπάθεια σε ράγες. Η Ε/κ πλευρά δια του Προέδρου και του Υπουργού Εξωτερικών, είναι πιθανόν να επέμενε στα διαδικαστικά ζητήματα που έθετε από τότε που κατέρρευσαν οι διαπραγματεύσεις στο Κραντ Μοντάνα, ενώ ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου θα συνέχιζε τις μυστικές του επαφές και την διαδικασία παραμερισμού του Μ. Ακιντζί.
Η εξωτερική πολιτική που ασκεί η Λευκωσία, ιδίως αφού ανέλαβε και επίσημα τα ηνία του ΥΠΕΞ ο Ν. Χριστοδουλίδης το 2018, έθεσε μείζον στόχο την εξέλιξη του ενεργειακού προγράμματος της Κύπρου και την διεξαγωγή γεωτρήσεων για εντοπισμό κοιτασμάτων. Βάζοντας κατά μέρος το Κυπριακό, που με δική της παραδοχή έφθασε στο «παρά πέντε της επίλυσης», η κυπριακή κυβέρνηση ανέπτυξε την πολιτική των τριμερών με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τον Λίβανο κοκ. Η πολιτική αυτή με βάση μια πλειάδα από διακηρύξεις, είχε αποκορύφωμα την υπογραφή του East – Med, στην Αθήνα αρχές του έτους. Για να είναι όμως κανείς έγκυρος για όσα έχουν μεσολαβήσει στα 3 χρόνια που πέρασαν από την εποχή των Διασκέψεων για την Κύπρο (Μοντ Πελεράν, Γενεύη, Κραντ Μοντάνα), θα πρέπει να συγκρίνει τι υπήρχε στο τραπέζι για την Κύπρο από πλευράς ασφάλειας και σταθερότητα, και τι υπάρχει σήμερα.
Ο ΟΗΕ, με πρωτοβουλία του Αντόνιο Γκουτέρες έθεσε πλαίσιο για μια συμφωνία στην Κύπρο που περιλάμβανε τα εξής:
- Ένα «νέο σύστημα εγγυήσεων» και όχι συνέχιση του παλιού (1960), με «τερματισμό του μονομερούς δικαιώματος παρέμβασης της Τουρκίας
- Μια πολυεθνική δύναμη υπό τον ΟΗΕ αρμόδιο να εποπτεύει την ασφάλεια
- Δραστική μείωση από την πρώτη ημέρα του κατοχικού στρατού, χρονοδιάγραμμα για να φτάσουν τα στρατεύματα στο επίπεδο του 1960 (950 ΕΛΔΥΚ και 650 ΤΟΥΡΔΥΚ) και περαιτέρω διαπραγμάτευση για το πότε και πώς θα φύγουν και οι τελευταίοι αυτοί στρατιώτες.
Στην εξωτερική πολιτική Αναστασιάδη – Χριστοδουλίδη, η Τουρκία απάντησε με πλήρη ανάπτυξη του δικού της στόλου και διεξαγωγή γεωτρήσεων περιμετρικά της Κύπρου, τόσο σε ελεγχόμενες και μη οριοθετημένες ΑΟΖ, όσο και σε οριοθετημένες ΑΟΖ που βρίσκονται νοτίως της Κύπρου. Η δραστηριότητα της Τουρκίας έχει επεκταθεί σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και έφθασε στο ακραίο σημείο της αμφισβήτησης υφαλοκρηπίδας νοτίως της Κρήτης και ανατολικά των ελληνικών νησιών Καρπάθου και Ρόδου. Το Καστελόριζο μοιάζει το πιο αδύναμο σημείο. Τα κυριαρχικά δικαιώματα της θαλάσσιας περιοχής της Κύπρου έχουν δεχθεί πλήρη αμφισβήτηση, χωρίς ισοδύναμη απάντηση, δεδομένου ότι η Λευκωσία είναι εντελώς αδύναμη να τα προασπίσει. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η νέα κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη γνωρίζει το κρίσιμο διακύβευμα στα δικά της νερά, τηρεί ευθυγραμμισμένη στάση με τη Λευκωσία στις δημόσιες καταδίκες, αλλά διατηρεί ανοιχτή πόρτα διαλόγου με την Άγκυρα.
Η Κύπρος πριν από 3 χρόνια είχε μπροστά της ένα εδραιωμένο πλαίσιο σταθερότητας για να επιλύσει το μακροχρόνιο πρόβλημα της τουρκικής κατοχής. Βέβαια, μια τέτοια εξέλιξη, που θα είχε την σφραγίδα του ΟΗΕ και της ΕΕ, θα επέτρεπε συνεργασίες στην ανατολική Μεσόγειο για τα ζητήματα ενέργειας, μάλιστα σε πιο ρεαλιστικές επιλογές. Με την εξωτερική πολιτική της, η Λευκωσία απομακρύνεται από αυτό το πλαίσιο και σχεδόν συνειδητά επέλεξε το ασταθές περιβάλλον της Μέσης Ανατολής και την μετωπική αντιπαράθεση με την Τουρκία. Η λογική «ο εχθρός του εχθρού μου, είναι και φίλος μου» (Ισραήλ, Αίγυπτος) για να αναμετρηθεί κανείς με την Τουρκία, μοιάζει για πολλούς στη Λευκωσία ιδανική. Φαίνεται όμως, να μην λαμβάνει υπόψιν τις συνέπειες της απλοϊκής αυτής προσέγγισης, για μια Κύπρο με το βαρύ φορτίο που κουβαλά από το ’74.
