Το τουρκικό «ζήτημα» στα χέρια της Μέρκελ
Το επικίνδυνο σκηνικό στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου απασχολεί έντονα την Γερμανία αναλαμβάνοντας την Προεδρία της ΕΕ. Προτού η κατάσταση εκτροχιαστεί, το Βερολίνο εξετάζει συστηματικά για πρώτη φορά ύστερα από χρόνια τις δυνατότητες ανασύνταξης της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι της Τουρκίας. Το πρώτο Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της εξάμηνης Προεδρίας στις 13 Ιουλίου έχει ατζέντα την αποκλιμάκωση της έντασης και «επιστροφή σε μια αληθινή εταιρική σχέση με την Τουρκία», σύμφωνα με τον ευρωπαίο Ύπατο Εκπρόσωπο Ζοζέπ Μπορέλ (16/6).
Ο Ζοζέπ Μπορέλ ετοιμάζει βαλίτσες για την περιοχή, αλλά μια τέτοια προσπάθεια χρειάζεται ηγεσία και στρατηγικού τύπου αποφάσεις! Η ανάληψη της Γερμανικής Προεδρίας ίσως αποδειχθεί καταλύτης γιατί όπως φάνηκε στην ευρωαμερικανική υπουργική διάσκεψη παρουσία Πομπέο (15/6), τα «έντονα παράπονα» της Ελλάδας και της Κύπρου, δεν έχουν προκαλέσει καμία ιδιαίτερη συγκίνηση στις ΗΠΑ. Αντίθετα, η Γερμανία βλέπει το ρολόι να κτυπά και τα σύννεφα της κρίσης να μαζεύονται. Η Γαλλία, επίσης αντιδρά θετικά, αλλά πιο συγκρατημένα, κάνοντας λόγο για την ανάγκη «καλής προετοιμασίας».
Προσωπικά, η Μέρκελ…
Η Ευρωτουρκική σχέση έγινε τόσο πολύπλοκη που απασχολεί προσωπικά την Άνγκελα Μέρκελ. Είναι γι’ αυτό το λόγο που τους τελευταίους μήνες φαίνεται διατεθειμένη με προσωπική ανάμιξή της να επιχειρήσει για να ξαναχτιστούν γέφυρες με την Τουρκία και μάλιστα να το πάρει μέχρι τέλους. Από τώρα ενεργεί για να σχηματίσει η ίδια σαφή εικόνα για τις προθέσεις των άμεσα ενδιαφερομένων (Τουρκία, Ελλάδα, Κύπρος), χωρίς να παγιδεύεται από τις εμμονές τους για να εργαστεί πάνω σε μια κοινή ευρωπαϊκή συνισταμένη, που επίσης δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Η προσωπική ανάμιξη της Α. Μέρκελ για πολλούς δεν είναι έκπληξη! Η γερμανίδα καγκελάριος καταθέτει πλέον τη σφραγίδα της στα πιο καυτά ευρωπαϊκά θέματα, όπως συνέβη με την γαλλογερμανική συμφωνία για το ταμείο ανάκαμψης. Υπάρχουν ήδη ορισμένα δείγματα γραφής και για τα Ευρωτουρκικά. Την Τρίτη (16/6) η Μέρκελ είχε στο ακουστικό της τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν με τον οποίο συζήτησε την ένταση στην ανατολική Μεσόγειο για τις θάλασσες και την κατάσταση στην ταλανιζόμενη Λιβύη. Την επομένη (17/6) έγινε γνωστό ότι ο Νικόλαους Μέγερ Λάντρουπ, ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες της Μέρκελ στην καγκελαρία και πρεσβευτής στο Παρίσι, θα είναι ο νέος επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της ΕΕ στην Τουρκία.
Το εγχείρημα ακόμη και για μια προσωπικότητα του κύρους της Μέρκελ, δεν είναι καθόλου εύκολο. Στο Βερολίνο είναι πλέον βαθιά συνείδηση ότι η εκκρεμότητα στο «τουρκικό ζήτημα» βλάπτει σοβαρά την πολιτική και τα συμφέροντα της Γερμανίας. Πιο συγκεκριμένα, επηρεάζει αρνητικά το γερμανικό πολιτικό σκηνικό λόγω του μεταναστευτικού. Πυροδοτεί ισλαμοφοβικά και αντιτουρκικά αισθήματα που τροφοδοτούν τις αντιευρωπαϊκές δυνάμεις και κυβερνήσεις. Τώρα περιπλέκει την αναζήτηση μιας συνεκτικής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ στην ανατολική Μεσόγειο. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα ξεπηδούν από παντού και η ΕΕ είναι ανήμπορη και απούσα: από τη Συρία τόσα χρόνια, το Παλαιστινιακό και την καμπάνια προσαρτήσεων του Νετανιάχου, τη Λιβύη και εσχάτως, με την νέα οξύτητα στα Ελληνοτουρκικά. Μια νέα στέρεα και ειλικρινής σχέση με την Τουρκία καθίσταται ξανά σε μείζον ζήτημα στρατηγικής και η ζυγαριά της ευθύνης πέφτει στην πλευρά της Γερμανίας. Άλλωστε η παράλυση των σχέσεων, δεν είναι ευθύνη μόνο του «απρόβλεπτου Ερντογάν», αλλά και της Μέρκελ όταν στην αρχή της καριέρας της (2005) ανατίναξε τη διαδικασία ένταξης «ανοιχτού τέλους».
Ποια συναντίληψη;
Η καγκελάριος Μέρκελ έχει δώσει το στίγμα της και πυκνώνει τις διαβουλεύσεις κορυφής. Αναζητεί προτάσεις, κάτι που σημαίνει ότι δεν την ενδιαφέρουν οι λογικές για καταγγελίες, κυρώσεις και «θερμά επεισόδια». Στον πιο πρόσφατο γύρο των τηλεφωνικών επικοινωνιών της, ήταν και ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης (4/6). Στα επίσημα ανακοινωθέντα, ο Κύπριος πρόεδρος συνεχίζει την αυστηρή γραμμή καταγγελίας της Τουρκίας και λέει γενικά ότι εξασφαλίζει την «συναντίληψη» των συνομιλητών του. Όμως, η Μέρκελ είχε ξανασυνομιλήσει με τον Κύπριο πρόεδρο τον Ιανουάριο, προτού μεταβεί στην Τουρκία για να διασώσει το ευρωτουρκικό μεταναστευτικό πακέτο. Από τότε τα προβλήματα διογκώθηκαν και προσλαμβάνουν αποσταθεροποιητική διάσταση, χωρίς να επιβεβαιώνεται καμία «συναντίληψη», πέρα από διακηρύξεις του προέδρου Αναστασιάδη με τον καγκελάριο της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς (9/6) και τον πρόεδρο του ΕΛΚ Ντόναλντ Τούσκ (17/6).
Το αντίδοτο που η Λευκωσία ζητά, μια «πιο αποφασιστική απάντηση» απέναντι στην Τουρκία, δεν προσδιορίζεται για να υπάρξει παραγωγική διαβούλευση. Μάλιστα, σε μια ακόμα επικοινωνία (14/6) για την κρισιμότητα της κατάστασης, με την πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιντεν, το Προεδρικό διέρρευσε στα ΜΜΕ ότι ο Κύπριος πρόεδρος προειδοποίησε ότι η Ελλάδα θα αντιδράσει με πολεμικά μέσα αν η Τουρκία επιχειρήσει στην υφαλοκρηπίδα της. «Η Ελλάδα και ναυτικό διαθέτει και αεροπορία και δεν είναι δυνατόν να ανεχτεί την παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στην Αποκλειστική της Οικονομική Ζώνη», είχε αναφέρει στην «Σημερινή» (6/6), προδικάζοντας στρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας. Η ασυνήθιστη για τα διπλωματικά δεδομένα παρέμβαση ενός αρχηγού κράτους μέλους της ΕΕ για το τι θα κάνει ένα άλλο κράτος μέλος σε τόσο κρίσιμο ζήτημα, σε δημόσια συνέντευξη ή συνομιλία με την πρόεδρο της Επιτροπής, παραμένει χωρίς να σχολιαστεί από την ελληνική κυβέρνηση.
Διπλωματία με δηλώσεις
Στις δημόσιες τοποθετήσεις του, ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης εγείρει θέμα συνολικής επίπτωσης στις σχέσεις Τουρκίας – ΕΕ (6/6 συνέντευξη στο POLITICO): «είτε θα συμμορφωθεί με τους όρους και τις προϋποθέσεις κάθε υποψηφίας για ένταξη χώρας, διαφορετικά δεν μπορεί να είναι ούτε υποψήφια ούτε να ενταχθεί. Εμείς είμαστε υπέρ να έχουμε την Τουρκία μέλος της ΕΕ, αλλά προτιμούμε μια Ευρωπαία γείτονα, παρά ένα επιθετικό κράτος όπως συμπεριφέρεται η Τουρκία…». Όμως, ξέρει πολύ καλά ότι τέτοια απόφαση για «γειτονία» δεν περνά έτσι απλά μέσα από Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Είναι μόνο μέρος μιας ρητορικής για όσα θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες, υπό το πρίσμα μιας πρωτοβουλίας της Γερμανίας, προκαλώντας τους γνωστούς τριγμούς από ακραίες κυβερνήσεις.
Όμως, η Άνγκελα Μέρκελ, ή η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε καμία περίπτωση δεν σηκώνουν το τηλέφωνο για να συνομιλήσουν με άλλο αρχηγό κράτους, για να ακούσουν είτε εντολές, είτε παράπονα και όσα δημοσίως διατείνεται και διαρρέει στα κυπριακά ΜΜΕ. Την γερμανίδα Καγκελάριο ιδιαίτερα ενδιαφέρει να βρει ουσιαστική λύση σε ένα «πολύπλοκο ζήτημα», την Ευρωτουρκική Σχέση που χρειάζεται κυρίως καρότο προς την Άγκυρα, αλλά και σοβαρές δεσμεύσεις από την ίδια την Άγκυρα, την Κύπρο και την Ελλάδα που θα κλείνουν τις παλιές εκκρεμότητες: Κυπριακό, Αιγαίο.
Το δίλημμα του Αναστασιάδη
Τους επόμενους μήνες, ο Ν. Αναστασιάδης γνωρίζει ότι θα βρεθεί μπροστά σε ένα διαπραγματευτικό περιβάλλον, που θα γίνει πιο δύσκολο αν η Α. Μέρκελ γίνει επίμονη και η υπομονή της να εξαντλείται. Πρώτο ερώτημα θα είναι βέβαια η διαδικασία του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού με βάση το πλαίσιο Γκουτέρες (30/6/2017) και τη «Διακήρυξη Βερολίνου» (11/2019). Ο Κύπριος πρόεδρος κατάφερε για 3 χρόνια να …κτυπά καθυστερήσεις, αλλά τώρα έχει δυσκολίες (Politico): «οι συνομιλίες και βέβαια (definitely!) θα επαναληφθούν», λέει, «αν επανεκλεγεί ο Τ/κ ηγέτης Μ. Ακιντζί». Η απόλυτη βεβαιότητά του για συνομιλίες, προκαλεί θυμηδία σε όσους στο Βερολίνο και τις εν Κύπρο πρεσβείες παρακολουθούν τι έκανε, ταλαιπωρώντας τον χρόνο για τα πρακτικά στο Κραντ Μοντάνα.
Η ευθεία οδός για την επίλυση, δηλαδή μια καταληκτική διαπραγμάτευση μερικών μηνών, μπορεί να καταστεί αναγκαστική για τον Κύπριο πρόεδρο, αλλά δεν φαίνεται να έχει συμφιλιωθεί με αυτό. Γι’ αυτό θεωρεί ότι διαθέτει ακόμα διαπραγματευτικό οπλοστάσιο και συνεχίζει να εισηγείται εναλλακτική οδό – το άνοιγμα ενός λογαριασμού για την Τ/κ Κοινότητα για μέρισμα 20% από τα …κέρδη του κυπριακού φυσικού αερίου και προσθέτει (Politico): «Αν η Τουρκία σταματήσει την επιθετικότητά της, αναγνωρίσει την ΑΟΖ της Κύπρου, είμαι έτοιμος να αποδεχθώ, ακόμα και χωρίς να βρούμε λύση του Κυπριακού, να δώσω τη δυνατότητα για ανάληψη χρημάτων…» Κανείς διεθνώς δεν έχει πάρει σοβαρά την εναλλακτική ιδέα Αναστασιάδη, πόσο ακόμα τώρα που ξεπεράστηκε από τα γεγονότα, με οδυνηρές συνέπειες σε όλα τα μέτωπα. Περαιτέρω, η σχετική υπόδειξή του να σεβαστεί η Τουρκία τουλάχιστον την οριοθετημένη ΑΟΖ της Κύπρου με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, απαντήθηκε με γεωτρύπανα παντού γύρω από την Κύπρο και τώρα με αντίστοιχες προθέσεις μέχρι την Ρόδο και την Κρήτη.
