Η θεωρία των παιγνίων και τα δεινά της

Ξαναξεφύλλιζα πρόσφατα το «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας» του Erich Fromm. Στον δεύτερο τόμο, ο γνωστός κοινωνιολόγος και φιλόσοφος σκιαγραφεί τον χαρακτήρα διάφορων ιστορικών προσώπων με χαρακτηριστικά καταστροφικότητας.

Για τον Στάλιν, μεταξύ άλλων, κάνει μια πολύ οξυδερκή παρατήρηση: Ενώ ήταν πολύ έξυπνος, έκανε το ένα λάθος μετά το άλλο στις επιλογές του, γιατί υπολόγιζε πως οι αντίπαλοί του θα αντιδρούσαν αποκλειστικά με βάση τη λογική. «Αν κάνω αυτό, ο Χίτλερ λογικά θα κάνει εκείνο». Το αποτέλεσμα ήταν η σοβιετική αμαξοστοιχία που μετέφερε χάλυβα στη Γερμανία να συνεχίζει τον δρόμο της ακόμη και την ώρα που τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλλαν στη Σοβιετική Ένωση.

Γιατί οι άνθρωποι δεν υποκινούνται πάντα από τη λογική. Εξάλλου, ούτε ο ίδιος λειτουργούσε έτσι. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη λογική και τον ορθολογισμό: Η πρώτη είναι μαθηματική. Ο δεύτερος συνυπολογίζει τις ανάγκες, τα πάθη, τα ελαττώματα των ανθρώπων. Προσμετρά την ανθρώπινη συνθήκη.

Το αμάρτημα του Nash

O John Forbes Nash ήταν ο άνθρωπος που γενίκευσε την παλιά θεωρία των παιγνίων (η οποία αφορούσε αποκλειστικά τον τομέα της οικονομικής επιστήμης). Προχώρησε τη θεωρία των παιγνίων με τρόπο που να μπορεί να έχει καθολική εφαρμογή, να μπορεί δηλαδή να εφαρμοστεί σε όλες τις περιπτώσεις ανταγωνισμού μεταξύ ατόμων, ομάδων, κρατών. Μοιραία, μετέφερε και το «ελαττωματικό» γονίδιο της θεωρίας: Αυτή προϋποθέτει ότι οι ανταγωνιζόμενοι παράγοντες είναι ευφυείς, αντιδρούν με βάση αποκλειστικά τη λογική, και επιδιώκουν το καλύτερο δυνατό για τους ιδίους. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο μειονέκτημα της θεωρίας. Γιατί στα ανθρώπινα πράγματα ποτέ οι καταστάσεις δεν είναι αποκλειστικά λογικές και με διάφανα κίνητρα. Επομένως, και το αποτέλεσμα συνήθως δεν είναι ακριβώς το λογικά αναμενόμενο.

Οι περισσότεροι πολιτικοί στην Κύπρο, χωρίς να το γνωρίζουν, είναι διαχρονικά παγιδευμένοι ακριβώς στο ελαττωματικό γονίδιο της θεωρίας των παιγνίων. Παραγνωρίζουν σταθερά ότι τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι «μαθηματική λογική», ούτε και αναπτύσσονται όπως θα ήθελε η εγκεφαλική σύλληψή τους. Για παράδειγμα, πολλοί πολιτικοί λένε ή υπαινίσσονται ακριβώς αυτό το αφελές που λέγεται στα καφενεία: «Γιατί ΔΔΟ; Να φτιάξουμε ένα ενιαίο κράτος, όπου να ζούμε όλοι μαζί αγαπημένα». Ναι, μέσα σε μιαν αποστειρωμένη εγκεφαλικά γυάλα, αυτό είναι λογικό. Αλλά όταν για έναν ολόκληρο αιώνα οι Τουρκοκύπριοι αγωνίζονται με εμμονικό πάθος για να αναγνωριστούν ως διακριτή οντότητα, όταν γενεές επί γενεών μεγάλωσαν με τον φόβο της εξαφάνισής τους ως κοινότητα, και όταν εμείς για έναν αιώνα κάνουμε ακριβώς ότι χρειάζεται για να δικαιώσουμε και τα δύο, τότε δεν είναι καθόλου λογικό. Είναι βλακώδες. Και η απόδειξη είναι εκεί. Δεν υπάρχει περίπτωση να δεχτούν κάτι τέτοιο, ούτε σε άλλα εκατό χρόνια.

Η πρακτική του Προέδρου

Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, ιδιαίτερα τα τρία τελευταία χρόνια, αποτελεί εμβληματικό υπόδειγμα πολιτικού που υιοθετεί τη θεωρία των παιγνίων στην πράξη, με εμμονική μάλιστα προσήλωση στο μειονέκτημά της:

• «Αν επιμείνω στη Μόρφου και σε ποσοστό τουρκοκυπριακού εδάφους κάτω του 29%, ο Ακιντζί δεν θα μπορεί να τα δώσει και η διαπραγμάτευση στο Μον Πελεράν θα σταλώσει». Τελικά χρειάστηκε ο δικός του αγώνας για να σταλώσει. Και πάλιν όχι οριστικά.
• «Αν επιμείνω σε εξαρχής ρητή διακήρυξη της Τουρκίας ότι αποδέχεται μηδέν εγγυήσεις και μηδέν στρατό, τότε η διάσκεψη στο Κραν Μοντανά θα καταρρεύσει πριν αρχίσει». Τελικά φτάσαμε μέχρι το κρίσιμο δείπνο.
• «Αν επιμείνω ο Τσαβούσογλου να μου δώσει γραπτώς τις θέσεις για την ασφάλεια, και σε άμεση εφαρμογή τους, το δείπνο θα διακοπεί με δική του ευθύνη». Τελικά, από το ίδιο βράδυ, όλοι θεωρούσαν αποκλειστικό υπεύθυνο του ναυαγίου τον Πρόεδρο.
• «Αν επιμείνω σε έγγραφο της 4^ης Ιουλίου, σε χαλαρή-αποκεντρωμένη ομοσπονδία, σε αναίρεση της μιας θετικής ψήφου στο Υπουργικό Συμβούλιο, σε κοινοβουλευτικό σύστημα, θα παγώσει κάθε διπλωματική δραστηριότητα και θα μπορούμε να συζητήσουμε άλλες λύσεις». Τελικά, ούτε αυτό έγινε.
• «Αν παίξω με Τσαβούσογλου για άλλη μορφή λύσης, ο Ακιντζί και όσοι Τουρκοκύπριοι  θέλουν ΔΔΟ θα απομονωθούν, και στις ‘εκλογές’ του 2020 θα νικήσει ο Οζερσάι». Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις στην τουρκοκυπριακή κοινότητα δείχνουν τον Ακιντζί φαβορί κάτω από κάποιες εφικτές προϋποθέσεις, και τον Οζερσάι σε πτώση.

Τα ίδια παίγνια είναι συνεχή και σε πολλά άλλα επίπεδα. Από τα εσωτερικά ζητήματα, την οικονομία, τη διαπλοκή, μέχρι το νέο Κυπριακό, δηλαδή την ΑΟΖ. Ο χειρότερος εχθρός των ανθρώπων που είναι παγιδευμένοι στο ελαττωματικό κύτταρο της θεωρίας των παιγνίων είναι η αδυναμία τους να αντιληφθούν τη διαδικασία της δοκιμής και της πλάνης. Κανονικά, δοκιμάζω κάτι, και όταν αυτό αποτυγχάνει, τότε δοκιμάζω κάτι άλλο για να επιτύχω το σωστό. Ε, λοιπόν, οι παγιδευμένοι χάνουν αυτήν τη δεξιότητα. Κολυμπούν διαρκώς σε όλες τις γωνίες της πισίνας ξανά και ξανά, και δεν διανοούνται να προβληματιστούν μήπως η σκάλα είναι στη μέση της πισίνας και όχι στις γωνίες.

Το σύνδρομο του βοσκού

Δεν υπάρχει πολίτης στην Κύπρο που να μη διαισθάνεται ότι ο Πρόεδρος Αναστασιάδης είναι πολύ στριμωγμένος. Δεν του βγαίνει κανένα παίγνιο, ούτε στο παραδοσιακό Κυπριακό ούτε στο νέο (ΑΟΖ). Ακόμη και τώρα όμως συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο. Το τελευταίο είναι η καθημερινή επανάληψη της θέσης για επανεκκίνηση των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά, με την προσθήκη της βεβαιότητας ότι η Άγκυρα δεν το δέχεται. Μέχρι να αποδειχτεί και αυτό αναποτελεσματικό. Και να πάμε ίσως σε άλλη γωνιά της πισίνας.

Αλλά το βασικό πρόβλημα του Προέδρου σήμερα είναι πως, ακριβώς αυτήν τη δύσκολη στιγμή, έχουν δημιουργηθεί γύρω από το πρόσωπό του οι χειρότερες συνθήκες. Ακόμη κι αν εννοεί 100% την επανάκαμψη στη ΔΔΟ, δύσκολα θα πείσει τους άλλους παίκτες, και δύσκολα δεν θα κληθούμε να πληρώσουμε σοβαρό αντίτιμο για τα παίγνια των τριών τελευταίων χρόνων. Και αυτό είναι καταλυτικό, γιατί:

(α) Οι ρυθμοί των γεγονότων είναι έντονοι και κλιμακώνονται (σε λίγους μήνες γίνονται όσα δεν γίνονταν προηγουμένως σε χρόνια).

(β)  Ο Γκουτέρες δεν είναι Μπαν Κι Μουν. Έχει πολιτικό ένστικτο. Από την άλλη, το χαρτί της Ε.Ε. το εξαντλήσαμε μέχρι δεκάρας τα τελευταία χρόνια και τους τελευταίους μήνες.

(γ) Παρά τους ευσεβοποθισμούς μας, η Τουρκία σήμερα έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από ότι πριν δυο χρόνια. Και αυτή τη φορά θα θέλει να διασφαλίσει προκαταβολικά το τι θα κερδίσει σε περίπτωση νέας αποτυχίας.

(δ) Ο Ακιντζί δεν έχει πια την επιρροή προς τους Ερντογάν και Τσαβούσογλου που είχε παλαιότερα. Αισθάνονται ξεγελασμένοι, γιατί τους εγγυήθηκε άπειρες φορές πριν το Κραν Μοντανά ότι ο Πρόεδρος θέλει κατάληξη σε λύση. Κάπως έτσι δέχτηκαν να φτάσουν στο μέγιστο των υποχωρήσεών τους, χωρίς εγγύηση κατάληξης.

(ε) Οι προσωπικές σχέσεις και η εμπιστοσύνη μεταξύ Αναστασιάδη και Ακιντζί είναι στο ναδίρ. Αν δεν δουλέψει έξυπνα η Σπέχαρ, οι αρρυθμίες μπορεί να αρχίσουν από τη συνάντηση στις 9ης Αυγούστου.

Το ότι έρχονται δύσκολες μέρες δεν είναι καινούργιο. Το καινούργιο είναι πως αυτή τη φορά θα πρέπει να έχουμε όλοι τον νου μας. Τα πράγματα δεν θα πάνε από μόνα τους καλά. Αποδεδειγμένο.

Καλάθι

• Αυτή η ιστορία με τα 20 ΜΟΕ στο Αιγαίο δεν είναι και τόσο επιφανειακή. Είναι μεγάλο το παρασκήνιο, εδώ και μήνες. Και θα γίνει μεγαλύτερο το φθινόπωρο. Ούτε το ότι κινείται ακριβώς παράλληλα με το Κυπριακό είναι σύμπτωση. Θα καταλήξει κάπου το «μεγάλο πακέτο»; Πολύ αμφίβολο. Σίγουρα όμως θα κάνει σημαντικά βήματα.
• Με την πολιτική μας κάναμε τα πράγματα πολύ άσχημα για μας. Όσοι δεν πείστηκαν διαβάζοντας την έκθεση του ΓΓ του ΟΗΕ για την Unficyp, να διαβάσουν το προχθεσινό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας για την ανανέωση της θητείας της. Θα πειστούν.
• «Τσέρνομπιλ – Ένα χρονικό του μέλλοντος». Της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. Εκδόσεις Πατάκη. Συγκλονιστικό.