Παράθυρο… Η μεγάλη απάτη

Η απάτη είναι έντονα παρούσα σε κάθε μορφής δραστηριότητα. Δεν είναι τυχαίο που στην αρχαιότητα ήταν «προσωποποιημένη», ως ένα είδος θεότητας – κόρη της Νύχτας. Και που ο Σεφέρης τη συμβολοποίησε – το φεγγάρι.

Η εξαπάτηση μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο συνειδητή. Ξεκινά από τα μικρά «κατά συνθήκην ψεύδη» και φτάνει μέχρι τις καλά οργανωμένες και με διάρκεια συνειδητές χρήσεις του ψεύδους. Σ΄ αυτήν την τελευταία μορφή της, η απάτη χτίζεται σταδιακά. Και συνήθως προκύπτει ως εποικοδόμημα. Που στήνεται για να δικαιολογήσει ένα αρχικό μεγάλο ψέμα.

Το ερώτημα είναι πότε και γιατί γίνεται «αναγκαίο» ένα μεγάλο ψέμα, ώστε πάνω του να χτιστεί στη συνέχεια μια ολόκληρη απάτη; Σύμφωνα με τον ιδρυτή της Ατομικής Ψυχολογίας Άλφρεντ Άντλερ, το ψέμα έχει νόημα και παρουσία στη ζωή μας όταν η αλήθεια βιώνεται ως μια μεγάλη απειλή. Με άλλα λόγια, όταν η αλήθεια είναι δυσάρεστη, ανυπόφορη. Και όταν η αποδοχή και η ομολογία της συγκρούονται με τα υλικά με τα οποία είναι χτισμένος ο «κόσμος» μας.

Η πολιτική

Αρεσκόμαστε να λέμε πως η πολιτική είναι σύμφυτη με την απάτη και το ψεύδος. Μάλλον πρόκειται για υπερβολή. Εξάλλου, δύσκολα μπορούμε να βρούμε έναν τομέα της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας που να είμαστε σίγουροι ότι είναι εντελώς απαλλαγμένος από αυτά.

Η διαφορά με την πολιτική είναι ότι εκεί η όποια απάτη έχει καταλυτικές συνέπειες για το σύνολο της κοινωνίας. Άλλο είναι ένας εργολάβος να κάνει απάτη με τα υλικά κατασκευής για να βγάλει περισσότερο κέρδος από ένα κτίσμα, και άλλο ένας πολιτικός με εξουσία να καθορίζει το μέλλον και την πορεία μιας ολόκληρης κοινωνίας με τις εξαπατήσεις του.

Μια άλλη διαφορά είναι ότι η πολιτική απάτη είναι εξ ορισμού πιο καθολική: Για να λειτουργήσει, χρειάζεται τους κατάλληλους νόμους, τους διορισμούς των κατάλληλων ανθρώπων για να εργαστούν πρόθυμα γι’ αυτήν, τους κατάλληλους χειρισμούς σε επίπεδο πελατειακών σχέσεων, τον επαρκή έλεγχο των βασικών διόδων πληροφόρησης κλπ. Επίσης, χρειάζεται την προθυμία ενός μέρους της κοινωνίας να εξαπατηθεί. Δηλαδή, να κλείσει τα αφτιά στη λογική και στη γνώση, γιατί η αλήθεια είναι έτσι κι αλλιώς δυσάρεστη. Μπορεί αυτό το τμήμα της κοινωνίας να είναι μειοψηφικό, αλλά είναι κρίσιμο να υπάρχει.

Η κυπριακή απάτη

Υπάρχει μια απάτη στην Κύπρο η οποία έχει ρεκόρ διάρκειας και συνολικότητας. Κάτω από αυστηρούς όρους, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι περίπου συνομήλικη της Κυπριακής Δημοκρατίας, ίσως και παλαιότερη. Δεν είναι, όμως, ώρα να ξεκινήσουμε από τόσο παλιά για να φτάσουμε στο σήμερα. Αρκεί να σημειώσουμε ότι έχει τόσο ισχυρή μεταδοτικότητα, που ενέπλεξε λίγο-πολύ τους τρεις τελευταίους προέδρους. Και οι τρεις διατείνονταν ότι επιθυμούσαν τη λύση του Κυπριακού – είτε για να εκλεγούν είτε για να κερδίσουν κάτι (π.χ. ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.) – αλλά αμέσως μετά εργάστηκαν κυρίως για αυτό που εξαρχής είχαν στο μυαλό τους (παραμονή του status quo, δεύτερη θητεία, ή και τα δύο).

Η σύγχρονη εκδοχή αυτής της κατάστασης είναι σύνθετη, αλλά ταυτόχρονα και απλή στον πυρήνα της:

(α) Ο Πρόεδρος και ο υπουργός Εξωτερικών εγκατέλειψαν συνειδητά το Κραν Μοντανά, οδηγώντας σε ναυάγιο, παρά το γεγονός ότι απέμεναν ελάχιστα να συμφωνηθούν. Και παρά το γεγονός ότι – μέσω του ΓΓ του ΟΗΕ – η Άγκυρα είχε δώσει στο θέμα της ασφάλειας, των εγγυήσεων, των στρατευμάτων και του εδαφικού, περισσότερα από όσα προσδοκούσαν οι ίδιοι. Το γεγονός ότι για μήνες μετά επικαλούνταν κάθε βδομάδα και ένα διαφορετικό λόγο για το ναυάγιο (που κάθε φορά διαψευδόταν από τα γεγονότα) δεν γνωρίζουμε αν ήταν απάτη, αλλά σίγουρα δεν ήταν η απόλυτη ειλικρίνεια.

(β) Τα τρία τελευταία χρόνια, οι δύο πρωτεργάτες στο Κυπριακό και στην εξωτερική πολιτική ακολουθούν βήματα τέτοια που οδηγούν σε απονέκρωση κάθε πρωτοβουλία για επανέναρξη του διαλόγου. Από τα εφευρήματα για χαλαρή ομοσπονδία και νέες ιδέες τους, μέχρι τις προσωπικές επιθέσεις κατά στελεχών του ΟΗΕ. Δεν γνωρίζουμε αν όλα αυτά – ακόμη και η εμμονή σε Πλαίσιο Γκουτέρες της 4^ης Ιουλίου – ήταν μέρος μιας απάτης, αλλά σίγουρα δεν ήταν η αλήθεια.

Η ΑΟΖ

(α) Από το 2016 γνώριζαν και οι δύο ανώτεροι άρχοντες ότι οι αλλεπάλληλες τριμερείς για απομόνωση της Τουρκίας και η επιτάχυνση στο ενεργειακό πρόγραμμα θεωρούνταν από την Άγκυρα και τους εθνικιστικούς κύκλους της Τουρκίας και των κατεχομένων ως επιθετική ενέργεια πρώτης γραμμής. Και μάλιστα διαρκείας. Το γεγονός ότι οι δύο έδειχναν τόσο πάθος για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής δεν έχει καμιά σχέση με το ίδιο το ενεργειακό πρόγραμμα. Έτσι κι αλλιώς οι τιμές ήταν μη συμφέρουσες από τότε, και δεν υπήρχε ουσιαστικός λόγος για να βγάλουμε αμάν-αμάν φυσικό αέριο. Επίσης, το ότι ο East Med είναι κάτι ανεφάρμοστο, το γνώριζαν και το γνωρίζουν. Δεν ξέρουμε αν όλα αυτά ήταν μέρος μιας απάτης, που στόχευε μόνο και μόνο στην κόντρα με την Άγκυρα, ώστε να τσιμεντωθεί η αντιπαράθεση και η απουσία κλίματος επανέναρξης των διαπραγματεύσεων. Σίγουρα όμως το αποτέλεσμα αυτό είναι.

(β) Παρά τις προσπάθειες της Λευκωσίας, η Αθήνα δεν δέχτηκε να προχωρήσει σε καθορισμό κοινών ορίων ΑΟΖ. Γιατί ήξερε ότι κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν αποδεκτό, ακόμη και από τη «σύμμαχο» Αίγυπτο. Εξάλλου, κανένας διεθνής διαιτητικός οργανισμός δεν θα μας έβρισκε δίκαιο. Το να ενώνονται οι ΑΟΖ των δύο χωρών, μόνο και μόνο για να «πνιγεί» η Τουρκία, είναι μια μαξιμαλιστική θέση. Παρά τα περί «συντονισμού» και τις σχετικές δηλώσεις (π.χ. κατά την επίσκεψη Δένδια), όλο και περισσότεροι σοβαροί αναλυτές και δημοσιογράφοι στην Αθήνα μιλούν για πολύ διαφορετικές πολιτικές και στόχους ανάμεσα στις δύο πρωτεύουσες. Οι άστοχες ή συγκρουσιακές επιλογές της Αθήνας είναι περιστασιακές (π.χ. ο χρόνος της συμφωνίας με την Αίγυπτο). Είναι τακτικού χαρακτήρα και προσωρινές. Της Λευκωσίας χαρακτηρίζονται ως μόνιμες και στρατηγικές. Δεν γνωρίζουμε αν η προσπάθεια της Λευκωσίας να δημιουργήσει την εικόνα της συμπόρευσης της Αθήνας μαζί της είναι μια απάτη. Γνωρίζουμε όμως ότι η πραγματικότητα είναι άλλη.

(γ) Προκειμένου να δικαιολογηθεί η αποτυχία της πολιτικής της Λευκωσίας για επιβολή σοβαρών κυρώσεων από την Ε.Ε. κατά της Τουρκίας για τις προκλήσεις της, καλλιεργείται το επιχείρημα ότι για λόγους οικονομικών συμφερόντων η Ε.Ε. δεν εφαρμόζει αυστηρή πολιτική κατά της Άγκυρας. Αυτό είναι αληθές, αλλά δεν είναι ούτε καν η μισή αλήθεια. Η υπόλοιπη βρίσκεται στις απαντήσεις που εισπράττουν οι κύριοι Αναστασιάδης και Χριστοδουλίδης από τους εταίρους μας, κάθε φορά που θέτουν θέμα κυρώσεων. Πέρα από τις δημόσιες δηλώσεις στήριξης, στις ιδιωτικές off the record συνομιλίες άλλα τους λένε. Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για απάτη το γεγονός ότι οι δύο αποκρύπτουν πως οι εταίροι μας δεν θεωρούν πως έχουμε εκατό τοις εκατό δίκαιο (εσχάτως αυτό εισπράττει και ο κ. Μητσοτάκης), αλλά αυτό είναι η πραγματικότητα. Τουλάχιστον εξίσου με τα συμφέροντα.

Τα δύσκολα έρχονται

Ο Νοέμβριος δεν είναι πολύ μακριά. Εκεί, θα συμπέσουν κάποια πράγματα, καθόλου βολικά και ευχάριστα για τους κ. Αναστασιάδη και Χριστοδουλίδη: (1) Θα κορυφωθούν οι τουρκικές ενέργειες για άνοιγμα τμήματος της Αμμοχώστου [κυρίως στο παραλιακό μέτωπο]. (2) Ο ΓΓ θα πιέζει για επανέναρξη της διαπραγματευτικής διαδικασίας, με την Άγκυρα να μην είναι αρνητική για την άτυπη πενταμερή. (3) Ο διάλογος Αθήνας-Άγκυρας, που άρχισε ήδη σιωπηλά, θα περάσει από τεχνοκρατικό σε πολιτικό επίπεδο. Καθιστώντας έτσι τη Λευκωσία και ανοιχτά πλέον απομονωμένη στη συγκρουσιακή πολιτική επιλογή.

Για να γίνει ένας χειρισμός της προκοπής σε αυτό το σκηνικό, χρειάζεται βούληση. Αλλά, ακόμη κι αν ο σκοπός είναι να φαίνεται ότι έχουμε βούληση, χωρίς να έχουμε, θα δυσκολευτούμε πολύ. Γιατί, δυστυχώς, οι άλλοι γνωρίζουν ήδη καλά τον Πρόεδρο και τον ΥΠΕΞ. Καλύτερα και από εμάς.

Καλάθι

• Αναποδογυρίσματα (1): Ενόσω το φυσικό μας αέριο «έπαιζε» να μεταφερθεί μέσω αγωγού προς Τουρκία, με λυμένο το Κυπριακό (δηλαδή μέχρι το 2017), ήταν κίνητρο για τη λύση. «Ευλογία» όπως λέγαμε. Μετά, με τις τριμερείς, τον δήθεν East Med, και την πολιτική της αντιπαράθεσης, μπήκε κι αυτό στο χαώδες πανηγύρι της πολιτικής μας. Έγινε «κατάρα». Τώρα, με την ανακάλυψη του κοιτάσματος στη Μαύρη Θάλασσα από την Τουρκία, μετατρέπεται στο μαρτύριο της σταγόνας. Με άνεση και χωρίς βιασύνες, η Τουρκία θα μας παίζει αργά και βασανιστικά. Ίσα για να διασφαλίζει ότι θα έχει λόγο στην περιοχή και στο αέριο, για το απώτερο μέλλον. Εμ, αυτά παθαίνεις όταν σε κυβερνούν άνθρωποι που θεωρούν ότι η πραγματικότητα οφείλει να κάθεται και να σε περιμένει να αποφασίσεις. Αν θα προωθήσεις τα δύο κράτη, ή αν θα αφήσεις να γίνουν από μόνα τους…
• Αναποδογυρίσματα (2): Αυτό το πολιτικό παίγνιο που παίζουμε με το θέμα της Λευκορωσίας είναι το γνωστό κουτοπόνηρο. Που πάντα έχει πολλαπλή εσωτερική απόδοση και μηδενική ουσιαστική, στην εξωτερική πολιτική. «Στρίβειν δια του αρραβώνος», κλείνοντας το μάτι στη Ρωσία (αλλά και στο φιλορωσικό εσωτερικό ρεύμα), ποντάρισμα στον εγγενή αντιευρωπαϊσμό («η Ε.Ε. δεν ενδιαφέρεται για εμάς ούτε για το δίκαιο»), συντήρηση του ελληνοκυπριακού απομονωτισμού. Και εν τέλει ομίχλη με ένα παραπονιάρικο τραγούδι του Καζαντζίδη για την «άτιμη κενωνία»… Για να συγκαλύψουμε την απομόνωση και τις αποτυχίες. Κι ας μας θεωρούν ανέκδοτο πια όλοι οι άλλοι…
• Αναποδογυρίσματα (3): Τα κόμματα έχουν μαγκώσει γενικώς. Δεν είναι μόνο οι διακοπές και η «παραγωγική εσωστρέφεια» (τα στελέχη κυρίως των δύο μεγάλων κάνουν τόσες δήθεν χαλαρές συναντήσεις και τραπεζώματα τον Αύγουστο, όσα δεν έκαναν ολόχρονα). Είναι και που το μείγμα εκρηκτικό φθινόπωρο στο Κυπριακό και στα νέα κυπριακά – βουλευτικές του 2021 και σταυρόλεξο υποψηφίων – προεδρικές του 2023 και συμμαχίες, βγάζει παρδαλά αποτελέσματα. Θα δούμε πράγματα που δεν θα τα πιστεύουμε ως επιλογές. Σε πολιτικές και πρόσωπα.