Παράθυρο… Όραμα και σχεδιασμός, ή βαρβαρότητα!

Πριν από μερικούς μήνες, σε άρθρο με παρόμοιο τίτλο, υποστήριζα ότι το σχετικά άναρχο παγκόσμιο σκηνικό δημιουργεί εκρηκτικές συνθήκες. Και ότι ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε τη βαρβαρότητα είναι να οικοδομηθεί σταδιακά ένα πιο ισχυρό πλαίσιο σχεδιασμού για το μέλλον. Αυτό δεν είναι ουτοπικό. Αν συγκρίνουμε το σήμερα με το πόσο περιορισμένες ήταν οι διεθνείς συμβάσεις, οι μηχανισμοί αποτροπής συγκρούσεων, και οι διακρατικές δεσμεύσεις πριν από μισό αιώνα, θα αντιληφθούμε την ύπαρξη σχετικά ισχυρής δυναμικής προς το καλύτερο. Ναι, υπάρχουν αρρυθμίες και πισωγυρίσματα – π.χ. με την αναβίωση του εθνικισμού που σαρώνει ακόμη και κοινωνίες μεγάλων δυνάμεων – αλλά η μεγάλη εικόνα έχει ακόμη θετικό πρόσημο.

Από την άλλη, το να ονειρεύεται κανείς έναν «καλύτερο κόσμο» έχει ένα ελάττωμα: Του επιτρέπει να το κάνει χωρίς να το σχεδιάζει πραγματικά, και ταυτόχρονα του επιτρέπει να υποβαθμίζει εκείνα που μπορεί και πρέπει να γίνουν στη δική του κοινωνία. Και ως μικρό κράτος, η Ελληνοκυπριακή Πολιτεία, μπορεί να κάνει μόλις λίγα πράγματα σε περιφερειακό επίπεδο – π.χ. Ε.Ε. και Ανατολική Μεσόγειο. Μπορεί όμως να τα κάνει. Και το κυριότερο, μπορεί να κάνει πολλά για το ίδιο το δικό της σπίτι.

Η Κύπρος σε μερικά χρόνια

Για να μπορέσουμε να κάνουμε κάτι για την Κύπρο, είναι απαραίτητο να περάσουμε από τρία στάδια:

(α) Να αποφασίσουμε αν μας αρέσει όπως είναι σήμερα, ή αν θέλουμε να την αλλάξουμε προς το καλύτερο.

(β) Αν καταλήξουμε στο δεύτερο, τότε να οραματιστούμε πώς θα θέλαμε να είναι σε μερικά χρόνια.

(γ) Να καθορίσουμε τους βασικούς στόχους και τα μέσα για να πετύχουμε τη βελτιωμένη εκδοχή της που επιδιώκουμε.

Το κρίσιμο για το πρώτο είναι να πιστέψουμε πως, ακόμη κι αν προσωπικά πολλοί βολευόμαστε με τα πράγματα όπως είναι σήμερα, η στατικότητα δεν είναι σταθερότητα. Όταν τα αρνητικά δεν βελτιώνονται, τείνουν  να επιδεινώνονται και να λειτουργούν ως καρκίνωμα. Για το δεύτερο, το πιο σημαντικό είναι το χρονικό όριο να μην είναι πολύ κοντό, αλλά ούτε πολύ μακροπρόθεσμο. Πώς θέλουμε να είναι η Κύπρος σε πέντε-δέκα χρόνια; Για το τρίτο, το πιο κρίσιμο είναι η συνέπεια ανάμεσα στη διαπίστωση, τον σχεδιασμό, και την υλοποίηση. Ίσως είναι το πιο αδύνατό μας σημείο.

Τα ερωτηματικά της επικαιρότητας

Τα ίδια τα κύρια θέματα που μας απασχολούν τους τελευταίους μήνες μπορούν να είναι ο οδηγός για να δούμε τι Κύπρο θέλουμε. Εκτός από την υγειονομική κρίση, κυριαρχούν η όξυνση της κρίσης μεταξύ μας και της Τουρκίας (και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις), καθώς και οι συνέπειες στη διεθνή θέση της Κύπρου από την ανεξέλεγκτη σχεδόν διαφθορά (πολιτογραφήσεις, ξεπλύματα κλπ.).

Αναφορικά με το πρώτο, θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι οραματιζόμαστε για το 2025-30: Ονειρευόμαστε η Ελληνοκυπριακή Πολιτεία να συνεχίζει επ’ άπειρον να αναζητά κυρώσεις κατά της Τουρκίας, να καταγγέλλει την Άγκυρα διεθνώς (για να εισπράττει μισόλογα και υπαινιγμούς του τύπου «φταίτε όμως και σεις πολύ»); Και να διαδηλώνει έξω από τις δημοτικές πισίνες για τις εκεί έρευνες του Μπαρμπαρός και του Γιαβούζ, ή στη Δερύνεια κατά των τουριστών στα Βαρώσια; Αν όχι, θα πρέπει να αποφασίσουμε να συνδέσουμε τα λόγια με τις πράξεις: Αν πράγματι ο στόχος είναι η λύση του Κυπριακού, θα πρέπει να το επιδιώξουμε με πράξεις. Σε ένα μήνα τελειώνει το άλλοθι των εκλογών των Τουρκοκυπρίων. Τι θα κάνουμε τότε; Τι πρέπει να κάνουμε σήμερα για να πετύχουμε τον στόχο το τέλος του φθινοπώρου να είναι πιο κοντά σε αυτόν;

Να το βάλουμε ανάποδα: Αν δεν σχεδιάσουμε και δεν κυνηγήσουμε με πράξεις την επιδίωξη της λύσης σήμερα, τότε σημαίνει πως για το 2025-30 οραματιζόμαστε μιαν Ελληνοκυπριακή Πολιτεία – και όχι μια Κύπρο – που θα λέει και θα καταγγέλλει τα ίδια, θα κάνει τα ίδια, την ώρα που όλα θα γίνονται χειρότερα. Που θα περιφρονεί και θα μηδενίζει τους Τουρκοκυπρίους, και θα πανηγυρίζει με την κατρακύλα της τουρκικής λίρας. Οραματιζόμενη τη διάλυση της Τουρκίας για να γλιτώσουμε – όπως κάναμε επί μισό αιώνα, «ποντάροντας» στους Κούρδους.

Οι διεφθαρμένοι;

Για τα άλλα μεγάλα ζητήματα, για το πώς διαρθρώνεται, λειτουργεί, και αναπτύσσεται η Κύπρος, είναι απαραίτητο να σταθούμε με ειλικρίνεια μπροστά στις πραγματικότητες, να αναγνωρίσουμε τις ασχήμιες, και να δούμε τι και πώς πρέπει να κάνουμε για αυτές:

• Το μοντέλο της Ελληνοκυπριακής Πολιτείας στη βάση του συντάγματος και των συνθηκών από το 1964 και μετά έχει εξαντλήσει τα όριά του. Δεν λειτουργεί πια. Είχε σαθρές βάσεις που γέννησαν τερατουργήματα. Πλέον θα τρώει από τις σάρκες μας. Χρειαζόμαστε να ξεκινήσει άμεσα μια σοβαρή συζήτηση για συνταγματικές αλλαγές, παράλληλα με τη διαδικασία λύσης. Η Ελληνοκυπριακή Πολιτεία θα χρειάζεται μιαν εντελώς διαφορετική διοικητική διάρθρωση, και με τη λύση και χωρίς τη λύση. Βασικοί άξονες των αλλαγών θα πρέπει να είναι ο περιορισμός των υπερεξουσιών, η κατοχύρωση της διάκρισης των εξουσιών, η αναδιάταξη και ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών, και η αναδιάρθρωση της διοίκησης.
• Αντίστοιχα, το μοντέλο ανάπτυξης που υιοθετήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με το Γ΄ Πενταετές Σχέδιο Ανάπτυξης έφτασε στα όριά του. Η έμφαση στον τομέα των υπηρεσιών και στον κατασκευαστικό τομέα αποδεικνύεται πλέον ανεπαρκής επένδυση για το μέλλον. Η αποκλειστικότητα μάλιστα σε αυτούς τους τομείς αποδεικνύεται πηγή σοβαρών προβλημάτων που λειτουργούν διαβρωτικά στη διακυβέρνηση, στη διοίκηση, και στην κοινωνία. Δεν χρειάζονται παραδείγματα. Τα βιώνουμε. Επείγει ο προσανατολισμός και η ενίσχυση άλλων τομέων, με αποφασιστικότητα, προσήλωση, σχεδιασμό: Βιοτεχνία, βιομηχανία τροφίμων, φαρμάκων και χημικών, τεχνολογία, βιοτεχνολογία, και νανο/ μακρο-τεχνολογία, είναι μόνο μερικοί από τους άμεσα εφικτούς τομείς. Η ενίσχυση της καινοτομίας θα αποδώσει και πολλούς άλλους.
• Κράτος δικαίου: Τίποτε από τα πιο πάνω δεν θα λειτουργήσει σωστά, αν δεν γίνουν σοβαρά βήματα στην εμπέδωση του κράτους δικαίου· και στη δημιουργία συνθηκών και θεσμών που να διασφαλίζουν την κοινωνική αλληλεγγύη. Να μη μας παρασύρουν οι φιλανθρωπίες και οι ραδιομαραθώνιοι. Στην πραγματικότητα, το κοινωνικό πρόσωπο της Κύπρου είναι αρκετά σκληρό, η κοινωνική αλληλεγγύη είναι εικονική. Κυρίως γιατί το κράτος, οι δομές, οι θεσμοί, και οι υπηρεσίες του, δεν έχουν κύτταρο που να την κατοχυρώνει· που να «εκπαιδεύει» την κοινωνία στο αίσθημα της πραγματικής κοινωνικής αλληλεγγύης. Στην πραγματικότητα, είμαστε καθηλωμένοι στην ταύτισή της με τη φιλανθρωπία. Προσωπική και κρατική. Υποταγμένη στην υποτακτική αντίληψη για τις σχέσεις κράτους-πολίτη.

Τα «κατάλοιπα» αλλαγής

Δίπλα σ’ αυτά, θα μπορούσε να μιλά κάποιος για ώρες για πολύ συγκεκριμένους τομείς· που θα πρέπει να συνοδεύουν τα πιο πάνω, για να λειτουργήσουν ολιστικά οι αλλαγές. Από τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος, μέχρι τη μετατροπή του κράτους σε κοσμικό. Δυο απ’ αυτά όμως ξεχωρίζουν:

(α) Ο θεσμικός περιορισμός της ισχύος των ομάδων πίεσης: Τίποτε δε θα προχωρήσει, αν παράλληλα δεν σταματήσει το γαϊτανάκι οι ομάδες πίεσης – κυρίως οι οικονομικά ισχυρές – να καθορίζουν πολιτική σε όλους τους τομείς. Στην πραγματικότητα, μεγάλα δικηγορικά και λογιστικά γραφεία, μεγάλες κατασκευαστικές και τουριστικές επιχειρήσεις, σχεδιάζουν, καθορίζουν, και επιβάλλουν πολιτική. Όχι μόνον οικονομική. Αλλά και αναπτυξιακή, διοικητική, θεσμική. Ακόμη και στο Κυπριακό. Είναι ο βασικός πόλος συντηρητισμού, διατήρησης της κατάστασης «ως έχει». Τα όσα γίνονται κυρίως τα τελευταία πέντε χρόνια είναι η απόδειξη. Από το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό, μέχρι τα χρυσά διαβατήρια.

(β) Το άνοιγμα της βεντάλιας: Οι σκοπιμότητες κρατούν για δεκαετίες τη σκέψη στην ελληνοκυπριακή κοινωνία ερμητικά κλειστή. Απομονωτική. Δεκαέξι χρόνια μετά την ένταξή μας στην Ε.Ε., ο ευρωπαϊκός ουμανισμός είναι για εμάς μόνο κυρώσεις κατά της Τουρκίας και κονδύλια. Αν η σκέψη δεν ανοίξει, και αν δεν αισθανθούμε και λειτουργήσουμε ως οργανικό μέλος της Ε.Ε., στον τόπο μας θα φυτρώνουν μόνον οι σπόροι που οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα μας επιβάλλουν με το ζόρι. Είναι πολλοί, έχουν αλλάξει κατά πολύ τη σημερινή Ελληνοκυπριακή Πολιτεία σε σύγκριση με εκείνην του 1980, αλλά στον σύγχρονο κόσμο δεν αρκούν πια μόνο εκείνα που σου επιβάλλουν. Πρέπει να αποφασίσεις συνειδητά να γίνεις μέρος του κόσμου για να πας μπροστά.

Καλάθι

• Εποικοδομητικές σιωπές (1): Ο Πρόεδρος ήταν απών από την επικαιρότητα, και σιωπούσε για εβδομάδες μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου με τις αποκαλύψεις του Al Jazeera. Τώρα μαθαίνουμε ότι ήταν παρασκηνιακά πολύ ενεργός σχετικά με το θέμα. Και άλλα παρεμφερή…
• Εποικοδομητικές σιωπές (2): Λυπάμαι τους φίλους μου στον ΔΗΣΥ. Που θέλουν να βρίσουν τον Πρόεδρο, αλλά για χάρη των εκλογών θα πρέπει να ξεπεράσουν ακόμη και τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα. Και τους φίλους μου στο ΑΚΕΛ. Που πιστεύουν ότι οι ψηφοφόροι θα θυμούνται στις βουλευτικές, σε οκτώ μήνες, τι γίνεται τώρα.
• Εποικοδομητικές σιωπές (3): Τελικά, είχε απόλυτο δίκαιο ο Umberto Eco. Τη διαφορά δεν την κάνει η εξυπνάδα και η διανοητική δύναμη, αλλά η ενεργητικότητα και η προσήλωση. Δέστε τον υπουργό Παιδείας.