Παράθυρο… – Τελικά, τα πιο σημαντικά είναι αυτά που δεν λέμε

Τελικά, τα πιο σημαντικά είναι αυτά που δεν λέμε

Για δεκαετίες, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι πολίτες σχεδόν όλης της ανθρωπότητας τελούσαν υπό ένα διαρκή εκβιασμό: «Είτε είσαι μαζί μας, είτε είσαι εναντίον μας». Το να είσαι φιλελεύθερος δεξιός και να κάνεις κριτική στις ακρότητες της αμερικανικής πολιτικής (ή γενικότερα της δυτικής) στην Κορέα, στο Βιετνάμ, στα δικαιώματα των μειονοτήτων, στην οικονομική εκμετάλλευση, και στη διεύρυνση των ανισοτήτων, κατέληγε σε έναν προσωπικό εφιάλτη. Από το να γεμίζει απροσδόκητα η ζωή σου με δεκάδες στραβά βλέμματα και επικριτικές σιωπές, μέχρι το να σου φορέσουν στο στήθος την ταμπέλα του «πράκτορα των κομμουνιστών». Το να είσαι αριστερός και να κάνεις κριτική στο σοβιετικό καθεστώς, στην ανελευθερία και στην παρακολούθηση της κάθε κίνησης των πολιτών, στα γκουλάγκ και στις «εξαφανίσεις», σε καθιστούσε τουλάχιστον πράκτορα των αγγλοαμερικανών. Η ζωή σου θα στιγματιζόταν για πάντα – αν δεν καταστρεφόταν εντελώς.

Οι εποχές άλλαξαν, σήμερα μιλάμε και εκφραζόμαστε με περισσότερη ελευθερία. Αυτήν την ελευθερία όμως, για έναν περίεργο λόγο, την καταδυναστεύει τώρα ο μοντέρνος δαίμονας: Η παντοδύναμη και ηθικά «νόμιμη» πλέον αυτολογοκρισία. Εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη, κάθε λεπτό, αποφασίζουν να μην πουν αυτό που σκέφτονται. Για διάφορους λόγους. Για να μην μπλέξουν, για να μην κακοκαρδίσουν έναν φίλο, για να μην χάσουν μιαν προαγωγή, για να μην αποκτήσουν μια ταμπέλα.

Ο φόβος για μπελάδες και ταμπέλες στην Κύπρο εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Ανά δεκαετία έχουμε παραλλαγές και μεταλλάξεις. Από τις «εθνικόφρων» ή «ανθέλληνας», περάσαμε στο «ενδοτικός» ή «απορριπτικός», στο «νενέκος» ή «οχιάς», και πάει λέγοντας. Συνήθως, υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων που συνειδητά επιλέγει το ένα ή το άλλο. Το θέμα δεν είναι τόσο αν οι διστακτικοί, οι αναποφάσιστοι, ή οι ιδιοτελείς μένουν στη σκιά. Το ανησυχητικό είναι που οι ταμπέλες λειτουργούν τόσο σκληρά σαν μυλόπετρες, που στο τέλος συνθλίβουν μέσα από τη σιωπή ή την αυτολογοκρισία που επιβάλλουν την ίδια τη διαλεκτική, τις αποχρώσεις, εν τέλει την ίδια τη σκέψη.

Οι δήθεν γίνονται καθεστώς

Η δυναμικής της αυτολογοκρισίας κάνει πολλούς ανθρώπους να συγκαλύπτουν την ουσιαστική διαφωνία τους κάτω από τα φαινομενικά «επιμέρους». Τα οποία είναι όμως η ουσία: «Είμαι υπέρ της λύσης, αλλά όχι και να έχουν πολιτική ισότητα οι Τουρκοκύπριοι». Ή «δεν πιστεύω στη ΔΔΟ, αλλά θα συζητούσα μια λύση όπου οι δύο κοινότητες να διοικούν μαζί τον τόπο και να νιώθουν ασφάλεια». Κάπου ανάμεσα σε αυτά τα δύο κινείται ένα σημαντικό μέρος της πολιτικής ηγεσίας, από τον Πρόεδρο μέχρι ηγέτες ή στελέχη κομμάτων. Όμως, το κύριο ζήτημα δεν είναι αυτό. Το ζήτημα είναι ότι και αυτοί ακολουθούν ακριβώς τα βήματα του δαίμονα της στρέβλωσης που περπατά ανενόχλητος μέσα στα σοκάκια της κοινωνίας.

Άρα, η αυτολογοκρισία παράγει ήδη ένα πρώτο κακό: Δημιουργεί συνθήκες που απαγορεύουν την ειλικρίνεια, απαγορεύουν το να πει τι ακριβώς οραματίζεται ένας Κύπριος. Από τον Πρόεδρο μέχρι τον κάθε πολίτη από εμάς. Ναι, από ένα επίπεδο και πάνω μπαίνουν στο σκηνικό και άλλοι παράγοντες, όπως οι ανάγκες της διπλωματίας και της αντίστοιχης «γλώσσας». Θα ήταν καταστροφή διπλωματικά αν ο Πρόεδρος υποστήριζε ανοιχτά το status quo ή τη συνομοσπονδία δύο κρατών. Αλλά, από εκεί και πέρα, γιατί μέσω των ΜΜΕ είναι αδύνατη μια τέτοια συζήτηση; Γιατί δεν βγαίνει μια τέτοια θέση να εκφραστεί ανοιχτά, να κονταροκτυπηθεί με τη λογική και τα δεδομένα; Και γιατί ενώ διακόσιοι δημοσιογράφοι συζητούν στα μεταξύ τους πηγαδάκια αυτό το πράγμα ως την πιθανότερη πολιτική του Προέδρου, μόνο δεκαπέντε από αυτούς το υπαινίσσονται με τη γραφίδα τους, και μόνο πέντε το λένε ανοιχτά;

Το ίδιο ισχύει βέβαια και από την ανάποδη: Η συζήτηση για τα πιθανά πραγματικά προβλήματα μιας λύσης ΔΔΟ δεν συζητιούνται ανάμεσα στους υποστηρικτές της λύσης – ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο γράφων. Ο «Ψυχρός Πόλεμος» του «ναι» ή «όχι» στη λύση, μας στερεί από μια βαθειά και ουσιαστική συζήτηση.

Ελληνοκύπριοι – Ελλάδα

 Ένα από τα σημαντικότερα – και κρισιμότερα σήμερα – θύματα της αυτολογοκρισίας είναι η συζήτηση που δεν γίνεται για τις σχέσεις Ελληνοκυπρίων και Ελλάδας. Όσο πιο πολύ εντείνεται η κρίση στην περιοχή και η αντιπαράθεση με την Τουρκία, τόσο πιο βαθιά σφραγίζεται στην κρύπτη η Αϊντα των δυνάμει διαφορών.

Κατηγορούμε με κάθε ευκαιρία τους Τουρκοκυπρίους ως μαριονέτες της Άγκυρας. Ευελπιστούμε ότι ο Ερντογάν θα μας επιβεβαιώσει, επιβάλλοντας σε δυο μήνες τη μη επανεκλογή του Ακιντζί. Παραγνωρίζουμε όμως καθημερινά το ότι στα κατεχόμενα, σε κάθε δημόσιο βήμα γίνεται συζήτηση για τις σχέσεις, τα διαφορετικά συμφέροντα, και τα διαφορετικά οράματα μεταξύ  Τουρκίας και Τουρκοκυπρίων.

Ναι, θα ήταν παράλογο να παραλληλίσουμε, μετά το 1974, τις σχέσεις Ελλάδας-Ελληνοκυπρίων με τις σχέσεις Τουρκίας-Τουρκοκυπρίων. Αλλά, γιατί επιτρέπουμε στην αυτολογοκρισία και στις συνθήκες «Ψυχρού Πολέμου» να απαγορεύουν οποιαδήποτε συζήτηση για τις διαφορετικότητες και για τα πιθανά διαφορετικά συμφέροντα;

Μόνον οι λαμπρές εξαιρέσεις

Όσοι δεθήκαμε προσωπικά και ουσιαστικά με την Ελλάδα, όσοι αποκτήσαμε πνευματικούς δεσμούς, φιλίες και πολύχρωμες εικόνες, έχουμε ένα υπόγειο πάθος που συχνά μας εμποδίζει να δούμε τα πράγματα καθαρά. Όμως, οι Έλληνες «δάσκαλοι» που μας διαμόρφωσαν μας έμαθαν να πασκίζουμε να βλέπουμε τα πράγματα καθαρά. Και μας σπρώχνουν να τους υπερβούμε. Οι ίδιοι είναι αυτοί που με προσήλωση στη μεγάλη εικόνα βρήκαν τον τρόπο να υπηρετούνται τα συμφέροντα του ελληνισμού γενικότερα, ώστε Ελλάδα και Ελληνοκύπριοι να κερδίζουν. Ήταν και είναι όλοι τους αρνητές της μιζέριας, της πατριδοκαπηλίας, και του ανορθολογισμού. Ήταν και είναι όλοι άνθρωποι του λόγου και της ειρήνης. Οι υπόλοιποι – ηγέτες και «διανοούμενοι» – οι Κωστάκηδες και οι Παυλόπουλοι, ήταν ακριβώς αυτοί που μέσα από τα αδιέξοδα κι ανέξοδα μεγάλα λόγια διεύρυναν στην πραγματικότητα το χάσμα διαφορών και διαφορετικών συμφερόντων μεταξύ Ελλάδας και Ελληνοκυπρίων.

Οι πρώτοι, έβαλαν την Κύπρο στην Ε.Ε., με στόχο τη λύση του Κυπριακού και των ελληνοτουρκικών διαφορών. Οι δεύτεροι, είδαν και βλέπουν την Κύπρο ως ανάχωμα για να μη βρεθούν αντιμέτωποι με τα ψέματα για το Αιγαίο. Οι πρώτοι πεινούσαν για λύσεις, οι δεύτεροι τρέφονται από κρίσεις.

Καιρός να αρχίσουμε να τα συζητάμε. Χωρίς αυτολογοκρισία. Οι διαφορές κουλτούρας υπάρχουν, είναι εκεί. Να τις ονοματίσουμε. Η ζημιά από τον αθηναϊκό μεγαλοϊδεατικό παρεμβατισμό στην Κύπρο είναι δεδομένη· όσο και το σχεδόν διαχρονικό σπρώξιμο της Ελλάδας από τους Ελληνοκυπρίους σε περιπέτειες, μέσα από αυθαίρετες και εκβιαστικές επιλογές της ηγεσίας μας. Το ίδιο και το σχεδόν διαχρονικό διπλωματικό κρυφτούλι μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας, οι διαφορετικές προσεγγίσεις στη χρήση του ενεργειακού, η χρήση διαφορετικών εργαλείων για χειρισμό της εικόνας στο εσωτερικό της κάθε χώρας.

Η συγκρουσιακή επιλογή, η πολιτική του «τώρα να δεις τι θα σου κάνω» απέναντι στην Τουρκία έχει τα καλά της. Καθησυχάζει ένα σωρό ανησυχίες και συμπλέγματα. Έχει όμως και ένα μεγάλο κακό: Βγάζει στην επιφάνεια όλες τις διαφορές προσέγγισης και «συμφερόντων» ανάμεσα σε Αθήνα και Λευκωσία. Γι’ αυτό, όταν η Αθήνα επιλέγει Κωστάκη αντί Κώστα, και η Λευκωσία Νικολάκη αντί Νίκο, θα πρέπει να δεχτούν και τις συνέπειες. Με πρώτη και καλύτερη το να καταγράψουμε τη σύγκρουση «συμφερόντων» ανάμεσα σε Λευκωσία και Αθήνα. Χωρίς αυτολογοκρισία.

Κάτι μου λέει ότι οι Κωστάκηδες και οι Νικολάκηδες θα μας πείσουν να το ξανακουβεντιάσουμε σύντομα… 

Καλάθι

• Το θράσος (1): Εξαιρετικοί οι Ιωάννου και Τζιάρας το βράδυ της Πέμπτης στο ΡΙΚ. Όχι μόνο γιατί έδωσαν σημαντικές γνωστικές διαστάσεις για το τι πραγματικά συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο σήμερα, με αφορμή το Λιβυκό. Αλλά και επειδή έκαναν συνδέσεις, υπαινίχθηκαν ελλείμματα στην εξωτερική μας πολιτική, και κατέθεσαν προτάσεις για μια σοβαρή και όχι αδιέξοδη προσέγγιση. Βέβαια, φιλοξενούμενοι στο κανάλι του υπουργού Εξωτερικών ήταν, γι’ αυτό και κράτησαν τα προσχήματα, ήταν προσεκτικοί. Παρόλα αυτά, μπορεί και να κάνουμε καιρό να τους ξαναδούμε εκεί. Το επίσημο αφήγημα δεν έγινε κατορθωτό να περισωθεί από τη συντονίστρια. Γι’ αυτό και κάποιος θα πρέπει να την πληρώσει…
• Το θράσος (2): Τέτοιοι που είμαστε καλά να μας κάνει. Ως νέος Ρομπέν των δασών θα πατάξει λέει τη διαφθορά! Στο ποδόσφαιρο!… Σε λίγο θα πάρει και ένα μιστρί να εγκαινιάσει τον East Med, κι εμείς θα πανηγυρίζουμε. Οι επικοινωνιολόγοι δίνουν τα ρέστα τους. Με ένα ζεϊμπέκικο πάνω στα κεφάλια μας.
• Το θράσος (3): Κάτι για διαβόλους και σατανάδες μέσα στα σχολεία πήρε το αφτί μου. Δεν ξέρω τι εννοούν, πάντως απ’ ότι ξέρω δεν έχει αλλάξει τίποτε στα σχολεία μας. Αντιθέτως. Παπάς μπαινόβγαινε, παπάδες στη σειρά μπαινοβγαίνουν. Στα κτήρια και στα μυαλά των παιδιών ΣΑΣ…