Παράθυρο… – Το υπόγειο ποτάμι

Ο Κλιντ Ήστγουντ ήταν το απόλυτο είδωλο των γουέστερν που βλέπαμε τις Κυριακές στο σινεμά. Το εισιτήριο για τη μεγάλη οθόνη ήταν το άγχος όλης της εβδομάδας. Αλλά άξιζε τον κόπο. Ήταν ο ήρωας, το πρότυπό μας. Λίγο αργότερα, ο Κλιντ έγινε «Ο βρώμικος Χάρι». Μια άλλη σειρά ταινιών, όπου το είδωλό μας, ακόμη και με αθέμιτα μέσα, επέβαλλε με το έτσι θέλω τον νόμο και τη δικαιοσύνη.

Κάποια στιγμή, από το πουθενά, ο Κλιντ Ήστγουντ άρχισε να σκηνοθετεί τη μια πάνω στην άλλη ταινίες με εξαιρετικά βαθύ περιεχόμενο. Ένα υπόγειο ποτάμι τον άλλαζε, τον έτρεφε, χωρίς εμείς να το πάρουμε είδηση. Πώς ο εμπορικός, επιφανειακός, ανίκητος πιστολέρο έφτιαξε ταινίες όπως το «The mystic river» και το «Gran Torino»;

Κάτω από την επιφάνεια, κάτω από όσα βλέπουμε με την πρώτη ματιά και όσα νομίζουμε ότι είναι το άπαν, κινείται μια άλλη πραγματικότητα, με τους δικούς της ρυθμούς. Δεν πρόκειται για κάτι μεταφυσικό ή μυστηριώδες. Είναι η ίδια η πραγματικότητα, με τις πολλές όψεις της. Τα εκατομμύρια νετρίνα που μας διαπερνούν κάθε δευτερόλεπτο είναι το ίδιο πραγματικά με τον ήλιο που ανυπομονούμε αυτές τις μέρες να ξεπροβάλει πίσω από τα σύννεφα. Υπάρχουν και λειτουργούν ταυτόχρονα.

Ο «άστατος» Κλιντ

Το προσωπικό υπόγειο ποτάμι του καθενός λειτουργεί λίγο πολύ όπως και το συλλογικό. Η κίνηση και η ορμητικότητά του καθορίζονται κυρίως από τη συσσώρευση παραγόντων: Συμβαίνουν πολλά και διάφορα καθημερινά. Άλλα τα συλλαμβάνουμε, και άλλα όχι. Όλα μαζί όμως, καμιά φορά σπρώχνουν τα πράγματα προς μια κατεύθυνση με μεγάλη δυναμική. Και τότε αρχίζουμε να αλλάζουμε με έναν τρόπο που τον αντιλαμβανόμαστε συνήθως μόνο εκ των υστέρων. Και ως άτομα, και ως σύνολα.

Στην Κύπρο, και για την Κύπρο, λειτουργούν τελευταία πολλές «υπόγειες διαδρομές», πολλοί παράγοντες που φαίνεται να σπρώχνουν τα πράγματα σε μια γενική κατεύθυνση. Μπορεί να είναι αδύνατο να πούμε ακριβώς πού θα καταλήξουν. Μπορούμε όμως, με σχετική ασφάλεια, να πούμε προς τα πού Δεν θα πάνε. Και να προσδιορίσουμε τη γενική κατεύθυνση που φαίνεται να ακολουθούν.

Οι πέντε καταρράκτες…

Όλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στην Κύπρο θα ζήσουμε τα επόμενα λίγα χρόνια σημαντικές ανατροπές.

1. Το οικονομικό μοντέλο έφτασε προ πολλού στα όριά του. Μπορεί οι πύργοι στη Λεμεσό να συνεχίζουν την πυρετώδη οικοδόμηση, όμως οι αριθμοί των πολιτογραφήσεων πέφτουν, και τα μεγάλα πρότζεκτ που προγραμματίζονταν μπαίνουν το ένα μετά το άλλο στο ψυγείο. Το ίδιο και τα αντίστοιχα σχέδια ξένων επενδύσεων. Ο κατασκευαστικός τομέας σύντομα θα εξισορροπηθεί. Το ίδιο λένε τα σημάδια, οι αριθμοί, και οι προβλέψεις για τον τουρισμό. Οι δε δυνατότητες για ξέπλυμα ξένων κεφαλαίων περιορίζονται δραστικά. Αν δεν προχωρήσουμε με ριζοσπαστικά ανοίγματα σε καινοτόμες επενδύσεις σε άλλους τομείς, μέχρι το 2025, η επόμενη οικονομική κρίση είναι δεδομένη.
2. Η ενεργειακή πολιτική τελεί υπό μερική αναστολή. Η τουρκική δυναμική και επιθετική συμπεριφορά του τελευταίου χρόνου δεν έχει απλώς περιπλέξει πολιτικά τα πράγματα. Έχει δημιουργήσει συνθήκες διαρκών αναβολών των επιβεβαιωτικών γεωτρήσεων από τις μεγάλες εταιρείες, στην κυπριακή ΑΟΖ. Ακόμη και αν αυτό αλλάξει, η αξιοποίηση κοιτασμάτων – ίσως με εξαίρεση την Αφροδίτη, που από μόνη της δεν σημαίνει και πολλά – μετατίθεται για μετά το 2030, και μάλιστα υπό πολλές προϋποθέσεις.
3. Το πρόβλημα στην περιοχή δεν είναι μόνο τα της Λιβύης και του τουρκολιβικού συμφώνου. Η Τουρκία έχει περάσει σε «δικαιϊκή αντεπίθεση»: Έχει ανοίξει όλα τα ζητήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, στα οποία η Ελλάδα είναι σε ασθενή θέση με βάση το διεθνές δίκαιο: Μαξιμαλιστικό ελληνικό αφήγημα για ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, στρατικοποίηση και εξοπλισμός πολλών νησιών παρά τις πρόνοιες των σχετικών συνθηκών, αναντιστοιχία έκτασης χωρικών υδάτων και εναέριου χώρου (που δεν αναγνωρίζει ούτε το ΝΑΤΟ), κλπ. Οι εκκρεμότητες μεταξύ των δύο χωρών έφτασαν στα χρονικά τους όρια. Παρά την επιθυμία των τελευταίων ελληνικών κυβερνήσεων να μην αγγίξουν την πραγματικότητα – για να μην υποχρεωθούν να συγκρουστούν με το μαξιμαλιστικό εθνικό αφήγημα – πολύ σύντομα θα έχουμε εξελίξεις. Αυτή ή η αμέσως επόμενη ελληνική κυβέρνηση, θα συρθεί σε διαδικασία διευθέτησης. Εν μέρει, μάλιστα, μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, με απαίτηση της ίδιας της Άγκυρας.
4. Οι ισορροπίες παγκόσμια, και ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή μας, έχουν ανατραπεί πλήρως. Βρισκόμαστε σε μεταβατική φάση αναδιαμόρφωσης του περιφερειακού συστήματος ασφάλειας. Η Κύπρος, παρά τη φαινομενικά «δυναμική» συμπεριφορά της με τις τριμερείς και τα λοιπά, δεν φαίνεται να προσμετράται ως ενεργός παίκτης. Αλλά κυρίως ως παθητικός δέκτης-επαίτης. Θα καλείται να δίνει όλο και υψηλότερου κόστους στην κυριαρχία της ανταλλάγματα, για χλιαρή υποστήριξη, ή έστω ανοχή (οικονομικές και στρατιωτικές διευκολύνσεις, διπλωματικά ανταλλάγματα, κλπ.). Η Ελλάδα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση – ίσως και χειρότερη αν ληφθεί υπόψη το μέγεθος και η θέση της. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με την Τουρκία. Δεν χρειάζεται η παράθεση πειστηρίων. Τα πράγματα μιλούν από μόνα τους, τουλάχιστον για όσους δεν θέλουν να τα αγνοούν.
5. Όλοι οι σχεδιασμοί στο εσωτερικό βρίσκονται σε μια «μυστήρια» σύγχυση και καθηλωτική περιπλοκή. Και όσο περισσότερο δεν βγαίνουν επικοινωνιακά τα κυβερνητικά παίγνια, τόσο περισσότερο σκληραίνει το καθεστώς. Και επιστρέφει σε «ασφαλείς» μεθόδους πελατειακών συμπεριφορών. Έτσι, σε πολλούς τομείς έχουμε μεγάλη οπισθοδρόμηση (π.χ. κομματική πελατειακή χρησιμοποίηση του κράτους, ασυδοσία στις χαριστικές ρυθμίσεις προς συγκεκριμένους πόλους οικονομικής δύναμης). Αλλά ακόμη και αυτά δεν φαίνεται να είναι αρκετά. Η κρατική-διοικητική καθήλωση και αμηχανία είναι προφανής. Το πελατειακό κράτος μοιάζει με δρομέα εκατόν μέτρων, που συμμετέχει σε μαραθώνιο. Φτάσαμε στα 500 μέτρα. Και εξουθενωμένο παρακολουθεί οκλαδόν και ασθμαίνοντας τους μαραθωνοδρόμους της πραγματικότητας να το προσπερνούν. Απλά, δεν λειτουργεί.

… Φτιάχνουν και τον έκτο

Όλη αυτή η ορμή του υπόγειου ποταμιού δεν μπορεί να αφήνει μακάριο και σε συνθήκες ακινησίας κανέναν τομέα. Και σίγουρα δεν θα αφήσει ανεπηρέαστο το Νέο Κυπριακό: Δημιουργεί συνθήκες όπου το παραδοσιακό Κυπριακό, όπως το ξέραμε και όπως το αφομοιώσαμε ως αφήγημα από το 1974, έχει μετατραπεί σε ένα είδος Λερναίας Ύδρας. Γεννά διαρκώς νέα κεφάλια, με γεωμετρική πρόοδο. Και ούτε κατά διάνοια να εμφανίζεται στον ορίζοντα ο Ηρακλής που θα τα κόψει και θα κάψει τη ρίζα τους. Αυτό να το ξεχάσουμε.

Αλλά δεν είναι αρκετή αυτή η διαπίστωση. Δεν ξέρουμε ποιο ακριβώς θα είναι το τέλος. Όμως, σίγουρα αυτό δεν συμπίπτει με την ανενόχλητη συνέχιση της μακαριότητας του μητρικού κεφαλιού: Η κρυφή ελπίδα των συστημικών προσώπων ότι «θα μείνουμε όπως είμαστε», και ότι το πολύ-πολύ το ψευδοκράτος να αναβαθμιστεί λίγο για να πάρει χαρακτήρα Ταϊβάν, έχει τελειώσει. Το κλασικό Κυπριακό έφτασε στο τέλος του. Αν η κατάληξη θα είναι η ΔΔΟ, τα δύο κράτη, ή κάτι άλλο, δεν μπορούμε να το ξέρουμε σήμερα. (Ακόμη και το αν θα επανεκλεγεί ο Ακιντζί και πώς, θα διαδραματήσουν ρόλο στην κατάληξη.) Το βέβαιο είναι ότι αυτό που ζούμε εδώ και 46 χρόνια τελειώνει ως φάση. Τελεσίδικα.

Το πολιτικό προσωπικό της κυβέρνησης φαίνεται να το διαισθάνεται αυτό, αλλά είναι αδύναμο να το χειριστεί. Θα υποχρεωθεί όμως. Και μαζί του θα υποχρεωθούμε όλοι μας.

Καλάθι

• Στραβοπατήματα (1): Δεν θεωρώ εγγενώς καιροσκόπο τον υπουργό Εξωτερικών. Απλώς, έπαιξε «πρόωρα» ένα παιγνίδι διαδοχής, αξιοποιώντας κάθε ρωγμή. Με ακραίους βέβαια όρους. Έχει, όμως, προσωπική ευθύνη για τις επιλογές του και για την αποτυχία της συνολικής μας πολιτικής. Και γι’ αυτό δικαιολογείται πλήρως το αίτημα να του αποδοθούν αυτές οι ευθύνες και να αναλάβει το αντίστοιχο πολιτικό κόστος. Από την άλλη, το άδειασμά του από τον Πρόεδρο για να ανασάνει ο ίδιος από την κριτική, καθώς και το τρίψιμο των χεριών από άλλους επίδοξους διαδόχους (που κάθονται σιωπηλά καραούλι), είναι πράγματι θλιβερός καιροσκοπισμός.
• Στραβοπατήματα (2): Το αντιμετωπίζουμε ως «συνήθη τουρκική προκλητικότητα». Αυτή τη φορά, όμως, η πρόθεση για γεώτρηση στο οικόπεδο 8, είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Σε ένα οικόπεδο που η Τουρκία δεν αμφισβητεί ότι ανήκει στην Κύπρο. Έξω από τη Λεμεσό! Αλλάζει λοιπόν το πεδίο: Κτυπά κέντρο στην ίδια την καρδιά του Κυπριακού. Όχι μόνο αμφισβητώντας την ελληνοκυπριακή ιδιοκτησία της Κύπρου, αλλά κάνοντας λόγο ακόμη και για μοίρασμα των κερδών, από τη γεώτρησή της, ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Και στο τέλος της ημέρας να μη βρίσκει ουσιαστικές αντιρρήσεις στη νομική βάση των ενεργειών της από τον διεθνή παράγοντα! Εντελώς νέο σκηνικό λοιπόν.
• Στραβοπατήματα (3): Όλο αυτό το περιστατικό με τις δηλώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου για «υποκλοπή στοιχείων της ΕΝΙ», οδηγεί μόνο σε ένα συμπέρασμα: Η άγνοια και η επιπολαιότητα είναι αξίες σταθερές στην Κύπρο. Σχεδόν ανίκητες.